Kilka dni przed opublikowaniem na stronach Sejmu kontrowersyjnego projektu nowelizacji kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, który usuwa możliwość nieprzyjęcia mandatu, w sieci pojawiła się informacja związana z odpowiedzialnością policjantów za mandaty wystawiane podczas epidemii. Jak twierdzi portal Czas Finansów, funkcjonariusze rzekomo mieliby wypłacać odszkodowania nawet w wysokości 20 tys. złotych z własnych kieszeni.
Wiadomość obiegła media społecznościowe zdobywając kilkadziesiąt tysięcy wyświetleń. Okazuje się jednak, że sprawa nie jest tak oczywista, jak twierdzi portal Czas Finansów w swoim artykule.
Zapoznaliśmy się z tym rozległym tematem i stwierdziliśmy, że nie ma żadnej prawnej możliwości, by policjant wypłacił jakiekolwiek odszkodowanie w tej sprawie. Takie odszkodowania może obywatelom wypłacać jedynie Skarb Państwa. Ponadto szansa, iż funkcjonariusz zostanie pociągnięty przez Skarb Państwa do odpowiedzialności majątkowej jest bardzo niewielka.
Kto zapłaci odszkodowanie?
Dobrej analizy w tej sprawie dokonał wcześniej portal Konkret24, powołując się na opinie ekspertów. Jak twierdzi dr Witold Zontek z Katedry Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego w takich przypadkach przede wszystkim odpowiada Skarb Państwa na podstawie art. 417 Kodeksu Cywilnego.
„§ 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.”
Taka sama opinia pojawia się w orzeczeniach sądów, warto tutaj poruszyć m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 13 października 2017 r. (sygn. I ACa 304/17, LEX nr 2412775), który tak wypowiedział się w tej sprawie:
„Postawą prawną odpowiedzialności Skarbu Państwa za funkcjonariuszy był art. 417 § 1 k.c., stanowiący, że: „Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.” Przepis ten stanowi rozwinięcie zasady legalizmu, wyrażonej w art. 7 Konstytucji („Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.”) oraz opisanej w jej art. 77 ust. 1 zasady odpowiedzialności Państwa za szkodę wyrządzoną przez działanie organu władzy publicznej („Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej”).”
W podobnej sprawie orzekał również Sąd Apelacyjny w Lublinie 10 października 2013r. (sygn. III APa 7/13, LEX nr 1388864):
“Na gruncie tej sprawy odpowiedzialność Skarbu Państwa wynika z faktu, że sprawca naruszeń dóbr osobistych powódki był funkcjonariuszem Skarbu Państwa i dopuścił się czynów godzących w te dobra w związku z wykonywanymi obowiązkami służbowymi. Odpowiedzialność Skarbu Państwa w takiej sytuacji przewiduje kodeks cywilny w art. 417 § 1, zgodnie z którym za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.”
Przepisy jasno określają zatem, że odszkodowania należy ubiegać się od Skarbu Państwa. Czy oznacza to, że policjant nie może ponieść odpowiedzialności majątkowej? Nie do końca.
Kiedy policjant musi zapłacić?
Zasady ponoszenia odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez policjantów określa ustawa o odpowiedzialności funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego.
W art. 9 czytamy:
„1. W razie wyrządzenia szkody osobie trzeciej przez funkcjonariusza przy wykonywaniu obowiązków służbowych, wyłącznie obowiązany do naprawienia szkody, na zasadach określonych przepisami Kodeksu cywilnego, jest Skarb Państwa reprezentowany przez organ lub jednostkę, o których mowa w art.1 ust.1, w których funkcjonariusz pełnił służbę w chwili wyrządzenia szkody.
2.Funkcjonariusz ponosi przewidzianą w przepisach ustawy odpowiedzialność wobec Skarbu Państwa, który naprawił szkodę, o której mowa w ust.1.”
W tym kontekście często przytaczana jest również ustawa o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa.
Z tej ustawy wynikają dokładne przesłanki jakie muszą zostać spełnione, by Skarb Państwa mógł zażądać od funkcjonariusza zwrotu pieniędzy wypłaconych poszkodowanemu. Jak czytamy w art. 5:
„Funkcjonariusz publiczny ponosi odpowiedzialność majątkową w razie łącznego zaistnienia następujących przesłanek:
1) na mocy prawomocnego orzeczenia sądu lub na mocy ugody zostało wypłacone przez podmiot odpowiedzialny odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa;
2) rażące naruszenie prawa, o którym mowa w pkt 1, zostało spowodowane zawinionym działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza publicznego;
3) rażące naruszenie prawa, o którym mowa w pkt 1, zostało stwierdzone zgodnie z art.6.”
Wszystkie wymienione przesłanki muszą zajść łącznie. Jak czytamy w wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 12 lutego 2019r., (sygn. V Ca 537/18):
„(…) nie jest wystarczające stwierdzenie jakiejkolwiek winy, lecz winy o charakterze umyślnym lub nieumyślnym w postaci rażącego niedbalstwa.”
Teoretycznie byłoby możliwe domaganie się przez Skarb Państwa zwrotu wypłaconego odszkodowania od policjanta, jednak w przypadku omawianej sprawy niekonstytucyjnych mandatów szanse byłyby skrajnie niskie.
W tym wypadku najprawdopodobniej odszkodowanie musiałaby wypłacić Policja, więc ewentualnego zwrotu mogłaby domagać się od własnych funkcjonariuszy, co jest mało prawdopodobne. Ewentualne wyroki sądów również zapadałyby raczej na korzyść policjantów, gdyż szeregowi funkcjonariusze policji nie posiadają kompetencji do kwestionowania przepisów prawa i oceniania ich zgodności z Konstytucją, jeśli przepis został zatwierdzony m.in. przez rząd i Policję jako formację.
Oczywiście od funkcjonariuszy powinno wymagać się znajomości hierarchii aktów prawnych i zdrowego rozsądku, lecz bardzo wątpliwym jest by stanowiło to wystarczającą podstawę dla sądów, by wydawać wyroki nakazujące policjantom zwrot odszkodowań Skarbowi Państwa.
Podsumowanie
Bezpośrednie wypłacanie pokrzywdzonym jakichkolwiek odszkodowań z własnej kieszeni przez policjantów w tej sprawie jest bez wątpienia bezprawne. Sugestie portalu Czas Finansów i niektórych internautów nie mają pokrycia w przepisach prawa. Ponadto, zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem sądów, skrajnie mało prawdopodobnym jest, by policjanci musieli w takiej sprawie zwracać jakiekolwiek środki Skarbowi Państwa. Tę informację uznajemy zatem za fałszywą.
Za wadliwe przepisy ewentualną odpowiedzialność poniesie Skarb Państwa, czyli wszyscy podatnicy.
Źródła
Wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie z 12 lutego 2019 r. sygn. akt V Ca 537/18
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 października 2013 r. sygn. akt III APa 7/13
Wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 12 lutego 2019 r. sygn. akt V Ca 537/18
Ustawa z dnia 20 stycznia 2011r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20110340173/U/D20110173Lj.pdf
Ustawa o odpowiedzialności funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19990530548/U/D19990548Lj.pdf
Art. 417 kc: https://www.arslege.pl/kodeks-cywilny/k9/
Zdjęcie ilustracyjne: „Policja podczas zamieszek” by DrabikPany is licensed under CC BY 2.0
