Propaganda znacząco różni się od zwyczajnych fake newsów, które na co dzień omawiamy na naszym portalu. Treści propagandowe często nie bazują wyłącznie na nieprawdziwych informacjach, lecz wykorzystują fakty, które są następnie wyolbrzymiane, wypaczane bądź przesadnie promowane w sieci, by stworzyć wrażenie, iż problem jest znacznie poważniejszy niż w rzeczywistości. Tego typu narracje żerują na emocjach, przede wszystkim strachu, podsycając go do przesadnych rozmiarów i sprawiając, że zaburza trzeźwą ocenę sytuacji. Właśnie dlatego propaganda Kremla jest szczególnie szkodliwa.
Nasze cotygodniowe analizy (dostępne tutaj) mają na celu przedstawienie czytelnikom aktualnych trendów i zmian w prorosyjskiej dezinformacji w Polsce i Europie monitorowanej przede wszystkim w komunikatorze Telegram oraz nielicznych stronach internetowych i grupach/stronach na Facebooku. Każda z analiz przedstawia najpopularniejsze narracje prorosyjskiej propagandy w monitorowanym okresie i omawia najciekawsze jej aspekty. Przedstawia sumaryczną liczbę wyświetleń treści dezinformujących i wykorzystywanych przez propagandę Federacji Rosyjskiej (dla każdego kraju dla trzech najpopularniejszych narracji).
Raporty pojawiają się z pewnym opóźnieniem z uwagi na konieczność przetworzenia i zestawienia danych. Mają charakter otwarty i stanowią wersje uproszczone bardziej szczegółowych opracowań w ramach sieci Open Information Partnership. Mogą być dowolnie wykorzystywane przez czytelników, media i ośrodki analityczne przy wyraźnym zaznaczeniu źródła.
Najpopularniejsze narracje prorosyjskiej propagandy w 12 krajach Europy Środkowo-Wschodniej (podkreślone narracje wystąpiły również w poprzednim okresie monitorowania):
- Polska zostanie wciągnięta w wojnę;
- Zachód zamierza otworzyć drugi front wojny z Rosją;
- Ukraińcy popełniają zbrodnie wojenne;
- Import ukraińskich produktów niszczy gospodarkę;
- Ukraina przegrywa wojnę;
- Rosja pragnie pokoju, ale Ukraina/Zachód podsycają konflikt;
- Zachodnie społeczeństwa nie popierają Ukrainy;
- Ukraińskie przywództwo jest skorumpowane/niekompetentne;
- Rosyjskie wojska posuwają się naprzód/osiągają znaczące sukcesy.
Nazizm popularnym tematem przed Dniem Zwycięstwa
Popularność narracji dyskredytujących Ukrainę nadal wzrasta. W omawianym okresie monitorowania szczególnie często prorosyjskie źródła propagandowe podejmowały próby przedstawienia jej jako państwa nazistowskiego. Narracja ta zwiększyła swoją popularność w całej Europie Środkowo-Wschodniej, zyskując szczególnie na znaczeniu w przestrzeniach informacyjnych krajów bałtyckich, Białorusi, Bułgarii i Armenii.
Ukraina – skorumpowana, biedna i skazana na porażkę
Ukraińskie przywództwo jest coraz częściej oskarżane o korupcję, zbrodnie wojenne i niekompetencję, zwłaszcza w przestrzeniach informacyjnych sojuszników Ukrainy, co ma na celu osłabienie pozytywnego wizerunku ukraińskich władz i tym samym zagrożenie dostawom zachodniej pomocy wojskowej, która stanowi podstawę skutecznej ukraińskiej obrony.
Narracja o skorumpowanym ukraińskim rządzie, tradycyjnie obecna w ukraińskim ekosystemie dezinformacji, nasiliła się w innych byłych republikach radzieckich, takich jak Białoruś i Gruzja. Taki wzrost można wstępnie powiązać z potencjalnie nadchodzącą ukraińską kontrofensywą, do której prorosyjska propaganda zdaje się przygotowywać poprzez konsekwentne promowanie twierdzeń, że ukraińskie przywództwo nie ma sił i środków, by odnieść jakikolwiek sukces. Komunikaty te są naturalnie łączone z twierdzeniami, że wojska rosyjskie posuwają się naprzód, a Ukraina nieuchronnie przegra wojnę, co oznacza, że wspieranie jej jest daremne i służy jedynie bezsensownemu przedłużaniu wojny. Twierdzenia o tym, że Kijów jest skazany na przegraną, pojawiały się na monitorowanym obszarze już od jakiegoś czasu, jednak w omawianym tygodniu ich liczba znacznie wzrosła. Dodatkowo zintensyfikowały się oskarżenia wobec rządu w Kijowie o rzekome próby wprowadzania cenzury.
Wspomniane wyżej narracje dyskredytujące ukraińskie przywództwo zyskują na popularności w przestrzeni informacyjnej Europy Środkowo-Wschodniej i zaczynają zastępować komunikaty, na których promowaniu prokremlowskie źródła skupiały się wcześniej. Wyraźnie widoczne są również próby znalezienia nowych sposobów angażowania odbiorców i docierania do większej liczby czytelników.
„Drugi front” jednak nie został otwarty
Widocznie spada popularność wcześniej radykalnie promowanej teorii spiskowej o planowanym otwarciu przez państwa Zachodu „drugiego frontu” przeciw Rosji. Gdy przez kilka tygodni żaden „drugi front” się nie pojawił, narracja straciła zainteresowanie odbiorców. Teoria ta nadal jest rozpowszechniana z ograniczonym powodzeniem w Armenii, jednak i tam maleje jej popularność. W Polsce pokłosiem narracji o „drugim froncie” są teorie spiskowe głoszące, jakoby Polska szykowała inwazję na Rosję.
Zboże przestaje angażować odbiorców
Podobna sytuacja dotyczy twierdzeń o szkodliwości importu produktów ukraińskich, zwłaszcza zboża. Teoria ta cieszyła się niegdyś znaczną popularnością w Polsce i kilku innych państwach, zwłaszcza w Bułgarii. Wyolbrzymianie wpływu importu produktów ukraińskich na rynki lokalne (co rzeczywiście stanowiło wyzwanie dla rolnictwa, jednak nie takie, jak przedstawiała to propaganda Kremla) i łączenie tych oskarżeń z twierdzeniami o ich domniemanej szkodliwości jest od kilku tygodni znakiem rozpoznawczym transnarodowego systemu dezinformacji. Choć takie twierdzenia są nadal obecne w Polsce w związku z ogólnonarodową dyskusją na temat odpowiedzialnego wspierania ekonomii Ukrainy i zostały, ze znacznym opóźnieniem, podchwycone na Słowacji, to ogólna intensywność samej narracji zaczęła słabnąć.
Polska – 132 tysiące odsłon
Ukraina – 9,1 miliona odsłon
Armenia – 26 tysięcy odsłon
Litwa, Łotwa i Estonia – 40 tysięcy odsłon
Białoruś – 222 tysiące odsłon
Bułgaria – 424 tysiące odsłon
Gruzja – 10 tysięcy odsłon
Węgry – 48 tysięcy odsłon
Mołdawia – 85 tysięcy odsłon
Słowacja – 107 tysięcy odsłon
Źródła:
Ukraine War Disinfo Working Group, Monitoring Report April 15-23, 2023
Niniejszy raport zawiera spostrzeżenia wynikające z monitoringu narracji pojawiających się na prokremlowskich stronach internetowych i w mediach społecznościowych w dwunastu krajach Europy Środkowo-Wschodniej, związanych z wojną Rosji na Ukrainie. Dane zostały zebrane i przeanalizowane przez szereg organizacji pozarządowych, ośrodków analitycznych i badaczy, a następnie zestawione przez Open Information Partnership (OIP) w celu promowania wymiany wiedzy w sieci OIP i w całym regionie.
