Samoloty i trasy ich lotów są wątkiem szeroko eksploatowanym przez środowiska propagujące tezę o płaskiej Ziemi. Wynika to zapewne z faktu, że stanowią one zagrożenie dla wiarygodności postulowanej narracji. Wszak w lotnictwie wykorzystuje się zjawiska, które wprost wynikają z kulistości Ziemi i jej ruchu obrotowego. Wychodząc jednak z założenia, że „jeśli fakty nie pasują do teorii, tym gorzej dla faktów”, osoby próbujące przekonać adwersarzy do swojej racji w kwestii płaskiej Ziemi nagminnie fałszują rzeczywistość, gdyż dopiero wtedy są w stanie ją zaatakować. Ten pozamerytoryczny sposób argumentacji znany jest jako atakowanie chochoła lub sofizmat rozszerzenia. Jednak dezinformacja dotykająca lotnictwo nie ogranicza się wyłącznie do osób propagujących tezę o płaskiej Ziemi. Bywa, że jej rozpowszechnianie związane jest z pogonią za wyświetleniami.
„Dlaczego samoloty nie latają nad Oceanem Spokojnym?”
Taką tezę wysnuwa między innymi autor nagrania z 2019 roku opublikowanego na kanale Jasna Strona należącym do rosyjskiego wydawcy TheSoul Publishing. Publikowane przez niego filmy w większości klasyfikowane są jako farmy treści. Wspomniane nagranie było wielokrotnie powielane na mniejszych portalach (1, 2, 3). Rok później teza ta została obalona na kanale lotniczym Samoloty.
Zweryfikowanie fałszywości tego twierdzenia wydaje się być łatwe. Wystarczy wejść na portal Flightradar24 monitorujący ruch lotniczy, by przyjrzeć się aktualnym lotom nad Pacyfikiem. Znajdziemy tam głównie linie realizujące połączenia pomiędzy Azją, Australią, Nową Zelandią a Stanami Zjednoczonymi, ale również pomiędzy Nową Zelandią a Chile, Azją i Kanadą, jak i loty łączące wyspy Oceanu Spokojnego, głównie Polinezję Francuską i Honolulu, z kontynentami.
Powyższe screeny zostały wykonane w kwietniu 2023 roku, jednak na długo przed opublikowaniem filmu przez kanał Jasna Strona odbywały się podobne loty. Za przykład niech posłuży nowozelandzki artykuł z 2013 roku opisujący trudności z planowaniem trasy z Nowej Zelandii do Stanów Zjednoczonych i Kanady po zmianach związanych z wymogami ETOPS. Tutaj z kolei przeczytać można tekst z 1997 roku opisujący loty transpacyficzne pomiędzy Chinami a USA. Co więcej, pierwsze komercyjne trasy przez Pacyfik uruchomiła w latach 30. ubiegłego wieku linia Pan Am. Jej połączenia pozwalały na przelot pomiędzy San Francisco a Azją, Australią i Oceanią.
Mimo to po wpisaniu zapytania dotyczącego specyfiki lotów wyszukiwarka Google podpowiada pytanie z tezą sugerującą, że samoloty nie latają nad Oceanem Spokojnym. Źródło, do którego się odnosi, opiera się na wspomnianym filmie z kanału Jasna Strona.
Dlaczego samoloty nie latają w linii prostej?
Przyjrzyjmy się temu, jak mogło dojść do tego nieporozumienia. Autor filmu powołuje się na swoje doświadczenie, kiedy próbował zarezerwować lot między Los Angeles a Tokio i ku swojemu zdziwieniu zauważył, że nie leci on nad Oceanem Spokojnym, lecz go omija.
Droga, mająca postać krzywej wygiętej w kierunku najbliższego bieguna, w nawigacji określana jest jako trasa po odcinku koła wielkiego (ang. great circle route) lub po ortodromie. Wyznacza ona najkrótszą trasę pomiędzy punktami znajdującymi się na powierzchni kuli i jest używana zarówno przez marynarzy, jak i pilotów przemieszczających się na duże odległości. Poniżej możemy zobaczyć, jak przebiega lot pomiędzy Tokio a Los Angeles na mapie 2D oraz jak mierzona jest odległość pomiędzy tymi punktami na mapie 3D. Kiedy je porównamy, okaże się, że trasa przebiegająca po odcinku koła wielkiego jest w rzeczywistości najkrótszą drogą pomiędzy tymi dwoma punktami.
Najkrótsza trasa jest pożądana zarówno przez pasażerów (czas podróży), jak i linie lotnicze (mniejsza ilość zużytego paliwa). Odległość nie jest jednak jedynym czynnikiem wpływającym na trasę lotu. Pod uwagę brane są również takie zmienne jak zatłoczenie przestrzeni powietrznej, dostępność lotnisk zapasowych, geopolityka, strefy zakazu lotów czy konflikty zbrojne. Przy planowaniu tras bierze się też pod uwagę fakt, że wejście w przestrzeń powietrzną każdego z państw jest związane z opłatą.
Istotnym czynnikiem jest również pogoda oraz prąd strumieniowy (jet stream), który sprawia, że czasem bardziej opłaca się wybrać dłuższą trasę ze względu na korzystniejszy wiatr. Jak mówił w rozmowie z redakcją Business Insider Krzysztof Siemiński, ekspert w Biurze Siatki Połączeń w PLL LOT, w związku z wiatrami, z Europy do USA leci się bardziej na północ, a wraca drogą bardziej południową.
Dlaczego loty na wschód trwają krócej?
Prąd strumieniowy to strumień silnego wiatru, który wykorzystany przez pilotów jest w stanie skrócić czas lotu i zmniejszyć zużycie paliwa. Ze względu na ruch obrotowy Ziemi prąd strumieniowy wieje z zachodu na wschód, stąd loty w tym kierunku trwają zazwyczaj krócej. Przykładowo wspomniana wcześniej trasa z Los Angeles do Tokio zajmuje 11,5 godziny, a w odwrotnym kierunku jest krótsza o 2 godziny.
Poniżej natomiast wpis flightradar24.com obrazujący wykorzystanie prądu strumieniowego przez samolot lecący z Panama City do Istambułu.
Z kolei w tym tweecie możemy zobaczyć, jak w lutym 2020 roku samoloty kierujące się na zachód przez Atlantyk omijały prąd strumieniowy, kierując się bardziej północną trasą.
Z prognozami prądów strumieniowych można zapoznać się na stronach westweather.co.uk i netweather.tv.
Trasy lotów na płaskiej Ziemi
Ignorowanie powyższych czynników jest nagminnie wykorzystywane przez osoby przekonane, iż Ziemia jest płaska (1, 2, 3, 4, 5, 6). Zakładają one, że jedyną zmienną braną pod uwagę w trakcie planowania trasy lotu jest odległość pomiędzy punktem startowym a docelowym. Ponieważ w ich przekonaniu nie istnieje nic takiego jak ruch obrotowy Ziemi, prąd strumieniowy pozostaje poza ich zdolnościami poznawczymi. Negowanie kulistości Ziemi wyklucza natomiast zastosowanie ortodromy.
Co więcej, gdy fakty nie pasują do tez propagowanych przez osoby będące zwolennikami płaskiej Ziemi, poddawane są manipupacji. Poniżej zastosowano chwyt zwany atakowaniem chochoła (sofizmat rozszerzenia). Ponieważ stan faktyczny nie pasował do prezentowanego wyjaśnienia, zafałszowano rzeczywistość tak, by wpisywała się w prezentowaną tezę. Jak wspomnieliśmy wcześniej, ortodroma jest krzywą wygiętą w stronę najbliższego bieguna, stąd na półkuli południowej będzie ona wygięta w stronę bieguna południowego. Taka trasa lotu nie miałaby jednak sensu na płaskiej Ziemi.
Z kolei to, co widzimy poniżej, wygląda na lot transferowy. Linie lotnicze nie zapewniają bezpośrednich połączeń ze wszystkimi miejscami na Ziemi. Dostępność trasy wynika z popularności danego kierunku. Szczególnie istotne jest to przy lotach dalekiego zasięgu, które nastawione są głównie na ruch tranzytowy. Ciekawy jest też dobór kierunku w poniższym poście — według danych z 2012 roku prawie 90% ludzkiej populacji żyje na półkuli północnej, zatem mała popularność połączenia Perth z Johannesburgiem nie jest niczym zaskakującym.
Podsumowanie
Niestety opisane wyżej wątki nie wyczerpują tematu dezinformacji wokół lotnictwa. Można by długo rozpisywać się nad lotami nad Antarktydą, jednak to temat na osobny artykuł. Na powyższych przykładach widać wyraźnie przyjęty modus operandi osób propagujących narrację o płaskiej Ziemi, czyli wykorzystanie pozamerytorycznego sposobu argumentacji w postaci atakowania chochoła.
Warto pamiętać, że choć treści produkowane przez osoby szerzące tezę o płaskiej Ziemi mogą wydawać się zabawne i nieszkodliwe, niosą za sobą negatywne konsekwencje. Nie chodzi tu tylko o przypadki takie jak “Mad” Mike Hughes, który dla idei poświęcił życie. Wiara w teorie spiskowe czyni nas bardziej podatnymi na fałszywe lub zmanipulowane treści, co mogliśmy zaobserwować na przykładzie środowiska antyszczepionkowego i jego poglądów na wojnę w Ukrainie.
Źródła:
The Soul Publishing: https://en.wikipedia.org/wiki/TheSoul_Publishing
computerworld.pl: https://www.computerworld.pl/news/Nowy-algorytm-Google-skonczy-epoke-farm-tresci,367677.html
Stuff: https://www.stuff.co.nz/business/industries/8566966/Air-NZs-trans-Pacific-flight-plans-hit-bump
FlightGlobal: https://www.flightglobal.com/china-southern-kicks-off-777-transpacific-etops-with-us-flight/5419.article
BusinessInsider: https://www.businessinsider.com/do-planes-fly-over-the-pacific-ocean-2020-3?IR=T
Air and Space: https://airandspace.si.edu/stories/editorial/first-transpacific-passenger-flight
PBS: https://www.pbs.org/video/crossing-the-pacific-across-the-pacific-another-ocean-a456bz/
Britannica: https://www.britannica.com/technology/great-circle-route
Navipedia: https://www.navipedia.pl/navi04.html
BusinessInsider: https://businessinsider.com.pl/firmy/strategie/polaczenia-pll-lot-jak-ustala-sie-trasy-samolotow-godziny-lotow-siatke-polaczen/bfj5h2l
Obserwator: https://obserwator.imgw.pl/niebezpieczne-zjawiska-atmosferyczne-w-lotnictwie-wiatr-i-turbulencja/
Flightradar24: https://twitter.com/flightradar24/status/1226541799335919616
