Fajerwerki dla wielu osób są nieodzowną częścią świętowania Nowego Roku. Jak co roku o północy w Sylwestra, nocne niebo zostanie rozświetlone tysiącami błysków. Niestety towarzyszący im hałas może negatywnie oddziaływać zarówno na zwierzęta domowe, jak i dzikie. Poniżej zebraliśmy kilka faktów na ten temat, aby pokazać, w jaki sposób mogą one zagrażać środowisku naturalnemu.
Zwierzęta domowe i hodowlane
Według polskiego prawa dopuszczalny poziom hałasu podczas użytkowania materiałów pirotechnicznych wynosi 120 decybeli w odpowiedniej odległości. W zależności od typu wyrobu jest to od 1 do 15 metrów. Podobne ograniczenia występują na przykład w Wielkiej Brytanii. Hałas na tym poziomie może powodować schorzenia i być niebezpieczny dla zdrowia. Warto przy tym pamiętać, że duża część zwierząt ma słuch czulszy od człowieka, przez co odczuwa takie dźwięki znacznie intensywniej.
Psy
Jednym z najpopularniejszych tematów poruszanych w związku z sylwestrowym hałasem są reakcje psów. Jak wskazują badania, 45% z nich odczuwa silny strach przed wystrzałami. Inne badanie podaje, że 52% psów odczuwa negatywny wpływ głośnych wystrzałów. Ze względu na znacznie wrażliwszy od człowieka słuch psy silniej odczuwają głośne dźwięki. Może to powodować szczególne stresujące dla nich sytuacje, gdyż nie są w stanie zidentyfikować źródła hałasu i w przeciwieństwie do człowieka nie potrafią zrelatywizować swojego strachu. U niektórych psów może to powodować długotrwałe konsekwencje zdrowotne, na przykład w postaci traumy czy obrażeń spowodowanych gwałtowną ucieczką.
Oczywiście nie wszystkie psy będą odczuwały taki sam strach w obliczu gwałtownych wybuchów. W przypadku różnych ras poziom stresu może się istotnie różnić. Nie da się jednak zaprzeczyć, że spora część czworonogów odczuwa przynajmniej dyskomfort w takich sytuacjach, a w skrajnych przypadkach wpada w panikę.
Nie znaleźliśmy jednoznacznych statystyk pokazujących skalę ucieczek psów w Polsce pomiędzy styczniem a grudniem. Analizując dane statystyczne z warszawskiego schroniska „Na Paluchu”, nie widać gwałtownego wzrostu w liczbie przyjętych psów w grudniu i styczniu. Nie znaczy to jednak, że problem nie występuje, a przytoczone liczby są zaledwie wycinkiem całego obrazu. Należy mieć na uwadze, że eksplodujące fajerwerki to rzeczywiste zagrożenie dla psów, na które należy w tym czasie szczególnie uważać.
Koty
Koty podobnie jak psy mają znacznie czulszy słuch od człowieka, co powoduje, że gorzej odbierają nagłe, głośnie dźwięki. Wpływ fajerwerków na koty jest słabiej poznany niż na psy. Jednakże badania wskazują, że 34% właścicieli kotów podaje, iż zwierzęta boją się eksplozji. Statystyki mogą być jednak zaniżone ze względu na mniej bezpośredni sposób okazywania strachu przez te zwierzęta. Mimo to poziom bodźców, ich odczuwania oraz strachu w przypadku głośnych eksplozji i nagłych błysków jest podobny u obu gatunków.
W badaniu przeprowadzonym w Nowej Zelandii znajdziemy informację o tym, że 6% badanych psów i kotów doznało obrażeń w wyniku eksplozji fajerwerków. Były to albo obrażenia bezpośrednie (rany w wyniku eksplozji), albo urazy pośrednie (np. wpadnięcie pod samochód spowodowane paniką).
Konie
Hałas spowodowany wystrzałami fajerwerków bardzo negatywnie wpływa również na konie. Jako że są one zwierzętami nadzwyczaj czujnymi, również panicznie reagują na wystrzały. W kolejnym nowozelandzkim badaniu wskazano, że 79% koni reaguje na fajerwerki z różnym stopniem niepokoju. 26% właścicieli stadnin uczestniczących w badaniu twierdziło, że ich konie odniosły różnego rodzaju obrażenia w wyniku paniki wywołanej fajerwerkami.
Inne zwierzęta
Duża część zwierząt domowych i hodowlanych negatywnie odczuwa nagłe wybuchy i błyski. Wśród kawii (świnki morskie) oraz królików odsetek zwierząt bojących się fajerwerków wynosi odpowiednio 41% i 39%. Negatywne skutki spowodowane głośnymi dźwiękami zostały również zaobserwowane u świń i owiec.
Zwierzęta dzikie a fajerwerki
Wpływ nagłego hałasu na dzikie zwierzęta jest słabiej poznany niż na psy czy koty, jednak nie ma wątpliwości, że może być negatywny. Odnosi się to szczególnie do zwierząt, które mieszkają w pobliżu ludzkich siedzib.
Ptaki
Wśród dzikich zwierząt ptaki szczególnie mocno odczuwają nagłe i głośne dźwięki. Wiele gatunków żyje w miastach i są one bezpośrednio narażone na skutki eksplozji fajerwerków. Mogą one objawiać się tachykardią, a w skrajnych przypadkach prowadzić do śmierci. W wyniku stresu ptaki opuszczają swoje miejsca lęgowe, często na stałe. Jak wynika z holenderskich badań, ptaki masowo wzbijają się w powietrze o północy w Sylwestra, co nie jest dla nich zachowaniem typowym. Oznacza to zaburzenie rytmu dobowego oraz wskazuje na silny stres.
W mediach znajdziemy wiele doniesień o masowych zgonach ptaków po nocy sylwestrowej. Wśród nich jest choćby sytuacja z Rzymu z przełomu lat 2020 i 2021, gdzie pierwszego stycznia odnajdywano tysiące martwych szpaków. Jednak najsłynniejszą tego typu sprawą jest śmierć około 5000 epoletników krasnoszkrzydłych w Beebe w stanie Arkansas. Jak wskazały trzy niezależne raporty amerykańskich instytucji, dominującym typem obrażeń wśród ptaków z Beebe były urazy mechaniczne. Epoletniki jako ptaki dzienne słabo widzą w nocy. W wyniku panicznej ucieczki spowodowanej nagłymi wybuchami ptaki wpadały na budynki, linie wysokiego napięcia i inne konstrukcje z dużą prędkością. Dla dużej części z nich skończyło się to tragicznie.
Badanie przeprowadzone w Austrii na gęgawach wykazało 96% wzrost rytmu serca w noc sylwestrową. Ptaki gwałtownie wzbijały się do lotu i jakiś czas krążyły nad ziemią. W okresie zimowym taka strata energii może być szkodliwa, gdyż ptaki muszą znaleźć więcej pożywienia w warunkach jego ograniczonej dostępności.
Inne zwierzęta dzikie
Naukowcy nie mają wątpliwości, że zanieczyszczenie dźwiękiem ma negatywny wpływ na naturę. Badań na dzikich zwierzętach nie ma jednak wiele. Wiadomo, że duża część zwierząt przebywających w zoo wykazuje objawy stresowe. Wśród nich są gepardy czy nosorożce, w mniejszym stopniu słonie, które po kilku minutach hałasu przyzwyczajają się do nowych dźwięków. Zdecydowanie najspokojniej reagowały bizony, zdając się nie przejmować całą sytuacją. Niestety badania dotyczą zwierząt w zamknięciu, więc nie możemy ich przekładać na zachowania ich pobratymców w dziczy.
Fajerwerki — negatywny wpływ na środowisko
Poza wywoływaniem paniki i stresu u zwierząt fajerwerki mają również negatywny wpływ na jakość powietrza i zanieczyszczenie środowiska. Spalające się w powietrzu środki pirotechniczne wytwarzają sporą ilość szkodliwych substancji. Wśród nich znajduje się ołów czy miedź. Mogą one nasilać stres oksydacyjny, zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Analiza próbek zbieranych w USA przez 14 lat w kilkudziesięciu lokalizacjach wykazała, że poziomy toksycznych metali w powietrzu były wyższe w okolicach Nowego Roku.
Zgodnie z danymi niemieckiego Federalnego Urzędu ds. Ochrony Środowiska (UBA) w noc sylwestrową 2016/2017 do atmosfery trafiły około 4 tysiące ton drobnego pyłu. To aż 15% rocznej emisji szkodliwych substancji powodowanej przez wszystkie samochody osobowe i ciężarowe w Niemczech razem wzięte. Nie ma więc wątpliwości, że fajerwerki mogą powodować zarówno zagrożenie zdrowotne dla ludzi, jak i zanieczyszczać środowisko.
Podsumowanie
Negatywny wpływ fajerwerków na zwierzęta i środowisko naturalne jest niezaprzeczalny. Nie oznacza to, że każde zwierzę boi się głośnych wystrzałów i reaguje na nie paniką. Często nawet w ramach jednego gatunku reakcje będą się różnić. Nie jest to jednak powód, aby ten problem bagatelizować. Liczne organizacje wskazują na potrzebę wprowadzenia dodatkowych regulacji i ograniczeń sprzedaży fajerwerków ze względu na bezpieczeństwo i dobrostan zwierząt. Temat ten powinien podlegać debacie publicznej, szczególnie że istnieją rozwiązania mogące ograniczyć hałas w noc sylwestrową, takie jak ciche fajerwerki (silenty) czy pokazy świetlne.
Źródła
Plos One: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0218150
Crazy Nauka: https://www.crazynauka.pl/petardy-i-fajerwerki-dlaczego-sa-smiertelnym-zagrozeniem-dla-zwierzat/
Science Direct: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0168159115002233
Schronisko „Na Paluchu”: https://napaluchu.waw.pl/bip/dane-statystyczne/
MDPI: https://www.mdpi.com/2076-2615/6/3/20
Animal Ethics: https://www.animal-ethics.org/how-fireworks-harm-nonhuman-animals/
Hartpury University: https://hartpury.pure.elsevier.com/en/publications/owner-perceptions-of-the-effects-of-fireworks-on-rabbits-and-guin
CADIC CONICET: https://cadic.conicet.gov.ar/wp-content/uploads/sites/19/2015/06/Pirotecnia-y-aves-en-Bahia-Encerrada_completo.pdf
NCBI: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3199162/
AVMA: https://www.avma.org/javma-news/2011-04-01/mass-bird-deaths-arkansas-explained
The Conversation: https://theconversation.com/fireworks-growing-evidence-they-distress-animals-builds-case-to-restrict-use-191472
World Forum for Acoustic Ecology: https://winapps.umt.edu/winapps/media2/wilderness/toolboxes/documents/sound/radle_effect_noise_wildlife.pdf
Nauka w Polsce: https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news,32278,sylwester-dobry-byle-nie-huczny.html oraz https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news,82982,sztuczne-ognie-zanieczyszczaja-powietrze-toksycznymi-metalami.html
BVA: https://www.bva.co.uk/media/3102/bva-policy-position-on-the-use-and-sale-of-fireworks_.pdf
Office for Product Safety & Standards: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/929161/fireworks-evidence-submission-opss-noise-levels.pdf
