W czerwcu 2019 roku zespół składający się z przedstawicieli największych miast na świecie zaangażowanych w walkę ze zmianami klimatycznymi (C40), biura projektowego Arup oraz naukowców z Uniwersytetu Leeds opublikował raport „The Future of Urban Consumption in a 1.5°C World”. Opracowanie zawiera rekomendacje, których wprowadzenie ma zatrzymać globalne ocieplenie na poziomie 1,5°C. W artykule wyjaśniamy, że nieobowiązkowe zalecenia nie polegają na zmuszaniu do „jedzenia robaków”, a wiele miast oraz ich mieszkańców wdraża je przy okazji podejmowania decyzji konsumenckich na co dzień.
Nadinterpretacja raportu C40
Patryk Jaki, europoseł PiS, przekonuje, że raport C40 o ograniczaniu konsumpcji oznacza koniec spożywania nabiału i mięsa na rzecz jedzenia robaków. Poseł prawdopodobnie nawiązuje do decyzji Komisji Europejskiej, która zezwoliła na wprowadzenie do obrotu w krajach UE produktów spożywczych, które powstały z mąki ze świerszcza domowego.
Konfederacja z kolei pisze o odbieraniu obywatelom mięsa, nabiału, aut, a nawet odzieży.
Również telewizja TVP Info wprost informuje o docelowym wprowadzeniu zakazu spożycia mięsa, nabiału oraz zakazie posiadania samochodu. Tymczasem w raporcie przygotowanym przez C40 nie znajduje się żadna wzmianka na temat przymusowości zastosowania zaleceń.
O czym jest raport C40?
C40 to związek 96 największych aglomeracji miejskich na świecie. Polskę w tym zestawieniu reprezentuje Warszawa. Omawiany raport zawiera rekomendacje w sześciu kategoriach konsumpcji: budynki i infrastruktura, żywność, transport prywatny, odzież i tekstylia, lotnictwo oraz elektronika i AGD.
Dieta
Ambitny cel w kategorii diety rzeczywiście zakłada ograniczenie do zera spożycia nabiału i mięsa, ale oprócz zmiany odżywiania zalecenia dotyczą również zmniejszenia marnowania żywności. Według badania Instytutu Ochrony Środowiska-Państwowego Instytutu Badawczego i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, przeprowadzonego w 2020 roku, w Polsce marnujemy 4,8 mln ton żywności rocznie. W tym zakresie Warszawa prowadzi kilka programów edukacyjnych: w szkołach „Wiem, co jem” i „Klimat na talerzu”, a na targowiskach „Nie marnuje”. Wbrew temu, co sugerują niektórzy politycy, w żadnym z tych programów nie zakazuje się spożywania mięsa na rzecz jedzenia owadów.
Ubrania a ślad wodny
Cel ograniczenia kupowania ubrań nie został uzasadniony w raporcie C40. Wyjaśnijmy więc to na przykładzie śladu wodnego produkcji spodni typu jeans. Ślad wodny to zsumowana ilość wody wykorzystanej na każdym etapie produkcji danego towaru. Wyróżniamy trzy rodzaje śladu wodnego:
- zielony — pochodzący z wody opadowej;
- niebieski — oznacza objętość zużytej wody powierzchniowej i podziemnej;
- szary — określa objętość wody, która jest konieczna do rozcieńczenia zanieczyszczeń powstałych w procesie produkcji przynajmniej do poziomu obowiązujących standardów jakości.
Zużycie wody w produkcji spodni jeansowych zaczyna się od nawodnienia pól uprawnych bawełny, następnie wykorzystuje się ją przy tworzeniu szarej tkaniny, dalej w procesie przygotowania farby do ich barwienia, a na końcu do płukania.
Poniższa tabela przedstawia zawartość wirtualnej wody w produktach bawełnianych na różnych etapach produkcji w krajach będących największymi producentami bawełny (m3/tonę). Część krajów wykorzystuje wodę z opadów (zieloną) w większym stopniu niż wodę pochodzącą z rzek i jezior (niebieską). Szacuje się, że dla jednej pary jeansów ślad wodny wynosi ok. 10 000 litrów wody. Jednak bawełna pochodząca z takich krajów jak Argentyna, Indie czy USA zawiera więcej zielonego śladu wodnego niż ta pochodząca np. z Grecji, Pakistanu czy Turkmenistanu, gdzie w większości które wykorzystywana jest woda powierzchniowa i podziemna, co z kolei prowadzi do osuszania naturalnych akwenów.
Wysychające Jezioro Aralskie
Nawadnianie pól bawełny w Uzbekistanie wodą z rzek zasilających Jezioro Aralskie przyczyniło się do jego wyschnięcia. Jak czytamy w artykule NASA:
W latach 60. Związek Radziecki podjął wielki projekt zmiany kierunku przepływu wody na jałowych równinach Kazachstanu, Uzbekistanu i Turkmenistanu. Dwie główne rzeki regionu, zasilane przez roztopy i opady w odległych górach, zostały wykorzystane do przekształcenia pustyni w pola uprawne dla bawełny i innych roślin. Chociaż irygacja sprawiła, że pustynia zakwitła, to wysuszyła Jezioro Aralskie.
Od lat 90. XX wieku władze Kazachstanu starają się przeciwdziałać dalszemu wysychaniu jeziora. Ukończona w 2005 roku tama Kok-Aral zapobiega przepływowi wody z Aralu Północnego do niżej położonego Aralu Południowego. Dzięki niej w latach 2005-2006 poziom wody w Aralu Północnym znacznie się podniósł.
Dlatego znaczenie ma nie tylko liczba ubrań, które kupujemy, ale nawet to, skąd pochodzi bawełna służąca do ich produkcji.
Prywatny transport
Grzegorz Płaczek, autor popularnego kanału antyszczepionkowego na Facebooku i kandydat Konfederacji do Sejmu, wprost pisze na swoim Twitterze, że Rafał Trzaskowski planuje do 2030 r. zredukować liczbę samochodów w Warszawie do zera.
Raport C40 w kwestii ograniczania prywatnego transportu nie zakłada wprowadzenia zakazu posiadania samochodów. Dokument sugeruje dobrowolne zastąpienie ich środkami transportu zbiorowego przez mieszkańców miast. W naszej stolicy ruszyły prace nad 3 linią metra, Warszawa zrezygnowała również z zakupu autobusów z silnikami Diesla na rzecz napędu hybrydowego i elektrycznego.
Działaniem, które w pewnym stopniu ogranicza wolność niektórych właścicieli aut, jest wprowadzenie Stref Czystego Transportu w stolicy. SCT są jednym z kamieni milowych (E1.2) zaakceptowanym przez rząd premiera Morawieckiego. Strefy transportu niskoemisyjnego będą obowiązkowe w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców, w których przekroczone są progi jakości powietrza.
Docelowo w 2032 roku do centrum stolicy nie będą wpuszczane auta z silnikiem Diesla starsze niż 11 lat oraz benzynowe w wieku powyżej 17 lat. Warszawa szacuje, że dzięki temu ograniczy się emisję szkodliwych tlenków azotu o 80%, a zanieczyszczenie pyłami zawieszonymi zmniejszy się o 69%. Kraków, pierwsze miasto w Polsce ze Strefą Czystego Transportu, planuje jej rozszerzenie na całe miasto do 2026 roku. Plan wprowadzenia SCT przygotowuje również Wrocław.
Rekomendacje C40 w zakresie transportu prywatnego zakładają również wydłużenie żywotności aut oraz ograniczenie wykorzystania metalu i plastiku w ich produkcji.
Loty
Rekomendacja polegająca na ograniczeniu krótkich lotów (do 1500 km w dwie strony) ma swoje uzasadnienie naukowe. Naukowcy z Politechniki w Barcelonie oraz Uniwersytetu Westminster w Londynie przeprowadzili badanie ilości emisji CO2 w zależności od czasu podróży dla lotów krótko- i średniodystansowych.
Poniższy wykres przedstawia ilość emisji CO2 na pasażerokilometr (pkm) w funkcji odległości. Linie lotnicze Lufthansa oraz AirFrance podały średnie wartości emisji, a Finnair wartości dla lotów poszczególnymi typami samolotów. Obliczenia pokazują, że po przekroczeniu dystansu 1500 km emisja dwutlenku węgla na pasażerokilometr jest wielokrotnie niższa w porównaniu do emisji przy lotach krótszych.
Drugim interesującym wykresem jest ten przedstawiający porównanie całkowitego czasu podróży i emisji CO2 pomiędzy pociągiem a lotem dla 16 tras europejskich. Emisje w gramach CO2 podawano w przeliczeniu na liczbę dostępnych miesc na kilometr (ASK – Available-Seat-Kilometres).
Pierwszy wniosek dotyczy odległości do około 600 km, dla której czas podróży obu środkami transportu był podobny. Dla lotów poniżej tej odległości emisja CO2 była również znaczenie większa dla transportu lotniczego niż dla kolei. Od odległości 700-800 km różnica w emisji dla obu środków komunikacji ustabilizowała się na poziomie około czterokrotnie wyższym dla samolotów niż dla pociągów. Autorzy raportu C40 rekomendują zatem, abyśmy na krótkie dystanse, dla których czas podróży od drzwi do drzwi jest praktycznie taki sam dla samolotów i kolei, wybierali ten drugi środek transportu.
Budownictwo i elektronika
W zakresie budownictwa raport zaleca między innymi dekarbonizację cementu. Zastąpienie klinkieru portlandzkiego – składnika cementu, który jest odpowiedzialny za główną emisję CO2 – mniej emisyjnym materiałem na poziomie 40% pozwoliłoby uniknąć emisji około 400 mln ton CO2 rocznie.
W kategorii dotyczącej elektroniki i urządzeń AGD raport zaleca wydłużenie okresu ich użytkowania do 7 lat. W 2022 roku Parlament Europejski przyjął dyrektywę zobowiązującą producentów urządzeń elektrycznych i AGD do wprowadzenia ułatwień w ich naprawie, dzięki czemu wydłuży się okres ich użytkowania. Poza tym producenci muszą zagwarantować dostępność części zamiennych przez przynajmniej 10 lat po ich zakupie.
Są to rozwiązania nie tylko wpływające na redukcję emisji CO2, ale również prokonsumenckie.
Podsumowanie
Rolf Rosenkranz, szef wydziału komunikacji w C40 Cities, zapewnia:
Nie rekomenduje się hurtowego przyjęcia ambitnych celów w miastach C40. Są one wymienione, aby zapewnić zestaw punktów odniesienia dla miast. Można je uwzględniać, rozważając różne alternatywy redukcji emisji i długoterminowe wizje danego miasta.
Potrzeba wiele złej woli i sporej dozy populizmu, aby na podstawie rekomendacji z raportu przygotowanego przez C40 i naukowców z Uniwersytetu Leeds wywnioskować, że ten zapowiada wprowadzenie zakazów jedzenia mięsa i posiadania samochodów. Dokument zawiera zalecenia dla największych miast świata i to od nich zależy, jakimi środkami będą zachęcać swoich mieszkańców do zmiany zachowań konsumenckich. Celem jest ograniczenie wzrostu globalnego ocieplenia do 1,5 stopnia Celsjusza.
Źródła
The future of urban consumption in a 1.5°C world: https://www.c40.org/wp-content/uploads/2021/08/2270_C40_CBE_MainReport_250719.original.pdf
UM Warszawa: https://um.warszawa.pl/waw/wiemcojem
UM Warszawa: https://eko.um.warszawa.pl/-/zywnosc-i-klimat
Warsaw Now: https://warsawnow.pl/spotkania-edukacyjne-nie-marnuje/
Smoglab: https://smoglab.pl/co-oznaczaja-rekomendacje-c40/
The water footprint of
cotton consumption: https://www.waterfootprint.org/media/downloads/Report18.pdf
NASA: https://earthobservatory.nasa.gov/world-of-change/AralSea
Transport Publiczny: https://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/przyszlosc-to-mniej-samochodow-w-miescie-inaczej-nie-wyczyscimy-powietrza-64009.html
wroclaw.pl: https://www.wroclaw.pl/komunikacja/strefa-czystego-transportu-wroclaw-badania-koncultacje-rekomendacje
UM Warszawa: https://um.warszawa.pl/-/nowe-autobusy-elektryczne-dla-warszawy
Dekarbonizacja w przemyśle cementowym: https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwiY98K4tKH9AhXWnIsKHV74DvIQFnoECAsQAQ&url=https%3A%2F%2Fyadda.icm.edu.pl%2Fbaztech%2Felement%2Fbwmeta1.element.baztech-5491c172-9283-495e-8b6a-f0555bd8f766%2Fc%2FSroda_Dekarbonizacja_2_2019.pdf
Parlament Europejski: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2022-0315_PL.html
