Pod naszym niedawnym artykułem o ceremonii otwarcia Igrzysk Olimpijskich 2012 w Londynie, wiele razy nasi czytelnicy wspominali o otwarciu tunelu bazowego św. Gotarda w Szwajcarii. Występ charakteryzował się bardzo specyficzną symboliką, która może wzbudzać konsternację u osób niezaznajomionych z mitologią ludów alpejskich. Przypisuje się mu znaczenie satanistyczno-masońskie, co nie jest zgodne z prawdą.
Informacja o satanistycznej naturze występu w czasie otwarcia tunelu bazowego św. Gotarda w Szwajcarii była bardzo szeroko udostępniana już właściwie od pierwszego dnia (1 czerwca 2016). Wpisy pojawiały się za granicą na Facebooku (także w formie filmów), czy Twitterze. Liczne polskie portale rozpisywały się również o okultystycznym wydźwięku ceremonii, taki jak pch24.pl, miesiecznikegzorcysta.pl oraz nowaatlantyda.com. Również na rodzimych social mediach wrzało. Liczne posty na Facebooku czy Twitterze insynuowały manifestację kultu satanistycznych sił. Warto nadmienić, że również duże media wyrażały zdziwienie taką formą ceremonii, choć nie przypisywały tego jej okultystycznemu wydźwiękowi. Przykład tutaj.
Tunel bazowy św. Gotarda
Pierwszą rzeczą o której warto wspomnieć w kontekście tunelu jest fakt, że nie należy mylić tunelu kolejowego św. Gotarda, z tunelem bazowym św. Gotarda. Ten pierwszy został wybudowany w 1881 roku i liczy 15 km, łącząc Göschenen z Airolo. Budowę drugiego zakończono w 2016 roku. Liczy on 57 km, stanowiąc połączenie miast Erstfeld oraz Bodio. Jest to najdłuższy i najgłębszy tunel kolejowy na świecie. Dokładne dane techniczne konstrukcji znajdują się tutaj, a dodatkowe informacje i ciekawostki na stronie operatora tunelu. Budowa tunelu bazowego trwała 17 lat i pochłonęła 11 miliardów euro. Przedsięwzięcie pozwoliło skrócić czas podroży z Zurychu do Mediolanu o ponad godzinę. W trakcie budowy życie straciło dziewięciu robotników.
Ceremonia otwarcia
Otwarcie tunelu miało miejsce 01.06.2016 roku. Na ceremonię przybyli liczni decydenci z Europy, a także świata. Na miejscu pojawili się: kanclerz Niemiec Angela Merkel, prezydent Francji François Hollande, premier Włoch Matteo Renzi czy kanclerz Austrii Christian Kern (trzy ostatnie osoby aktualnie nie pełnią już wymienionych funkcji). Reżyserem całego przedstawienia był Volker Hesse, który w ostatnich dwóch dekadach skupiał się na pracy w Szwajcarii. W 2010 roku otrzymał najważniejszą, szwajcarską nagrodę teatralną – Hans-Reinhart-Ring.
Pełen materiał z otwarcia, obejmujący między innymi przejazd pociągiem przez całą długość tunelu można obejrzeć tutaj. Omawiany fragment ceremonii zaczyna się w 1:58:39.
Satanistyczny spektakl?
Wkrótce po zakończeniu spektaklu Volkera Hesse, przez internet przeszła istna burza. Ceremonia była nadawana na żywo w bardzo wielu miejscach, więc oglądała ją spora grupa ludzi, nie do końca świadomych, co widzi. Cały performance oparty był głównie o mitologię, wierzenia i stare tradycje ludów alpejskich. Większość osób nie jest dobrze zaznajomiona z kulturą tych rejonów.
Bardzo szybko pojawiły się liczne głosy, że spektakl miał czcić Szatana i być zapowiedzią Nowego Porządku Świata (NWO – New World Order). Skrajnie prawicowy portal truenews.com opisał całe przedstawienie następująco:
„The performance began with a cohort of miners dressed in orange jump suits, marching like zombies toward the tunnels entrance (…). The miners were then seemingly sacrificed to the tunnel and emerged as veiled spirits (represented by dancers in underwear with white wedding veils), and an actor dressed as a goat sprung out and began ritualistically consuming and mating with the veiled dancers. During this segment a headshot of the actor dressed as a goat was displayed on the video screen with a black and red backdrop and an absorbing fire lofting around his face, while three Egyptian scarabs floated in front of the screen. The next scene shifted to pagan druid ceremony, with the actors now draped in black subdued clothing and adorning nests, plants and trees on their heads. As the goat man laid on the floor an upside down tree was displayed on the video screen and the actors chanted a song in a mix of Ancient Germanic and Italian. The ceremony ends with the goat man being resurrected and worshipped as he is introduced to technology, industry and modern society with many of the actors clothed as cross dressers, drifters and harlots.”
Tłumaczenie:
„Przedstawienie rozpoczęło się od grupy górników ubranych w pomarańczowe kombinezony, maszerujących jak zombie w kierunku wejścia do tuneli (…). Górnicy zostali następnie najwyraźniej złożeni w ofierze w tunelu i wyszli jako zawoalowane duchy (reprezentowane przez tancerzy w bieliźnie z białymi welonami ślubnymi), a aktor przebrany za kozę wyskoczył i zaczął rytualnie konsumować oraz spółkować się z noszącymi woale tancerzami. Podczas tego segmentu na ekranie wyświetlono głowę aktora, przebranego za kozę z czarno-czerwonym tłem i konsumującym ogniem unoszącym się wokół jego twarzy, podczas gdy przed ekranem unosiły się trzy egipskie skarabeusze. Następna scena zmieniła się w pogańską ceremonię druidów, podczas której aktorzy ubrani w czarne, stonowane ubrania zdobili gniazda, rośliny i drzewa na głowach. Kiedy człowiek-kozioł położył się na podłodze, na ekranie pojawiło się odwrócone drzewo, a aktorzy zaśpiewali piosenkę będącą połączeniem starożytnego germańskiego i włoskiego. Ceremonia kończy się wskrzeszeniem kozła i oddaniem mu czci, gdy jest zapoznawany z technologią, przemysłem i współczesnym społeczeństwem – a wielu aktorów jest ubranych jako cross-dresserzy (noszą ubrania niezgodne z przyjętymi normami dla swojej płci – przyp. red.), włóczęgowie i nierządnice.”
Ten fragment tekstu bardzo dobrze pokazuje i podsumowuje, jakie komentarze padały po ceremonii otwarcia tunelu św. Gotarda i jaka narracja panowała w internecie.
Sacre del Gottardo
Cały spektakl odbywał się tak naprawdę w dwóch miejscach. Jedna część na północy w betonowej hali tunelu w Rynächt. Druga w plenerze przy południowym wyjeździe. Łącznie w całym przedsięwzięciu wzięło udział ponad 600 osób (z czego około 150 to amatorzy). „Sacre del Gottardo” to tytuł całego przedstawienia, jak tłumaczy oficjalna broszura:
„The French word “sacre” can be translated as “rite” or “consecration”, calling to mindrituals and ceremonies. The ceremony for the project of the century – the Gotthard Base Tunnel – calls for grand gestures, fulfilling pathos, holy earnestness. The word “sacre” also has other associations, such as “sacrifice” or “sacred”.”
Tłumaczenie:
„Francuskie słowo „sacre” można przetłumaczyć jako „rytuał” lub „konsekracja”, odwołując się do zwyczajów i ceremonii. Ceremonia za projekt stulecia – Tunel Bazowy Gotarda – wzywa do wielkich gestów, spełnienia patosu, świętej powagi. Słowo „sacre” ma również inne skojarzenia, takie jak „ofiara” lub „święty”.”
Cała ceremonia zaczyna się od wejścia aktorów przebranych za robotników w 1:59:05. Mają oni reprezentować wysiłek, jaki został włożony w budowę tunelu, ale także upamiętniać tych, którzy stracili życie podczas przedsięwzięcia. Jak opisywał sam reżyser, Volker Hesse:
„Ich möchte bei der Eröffnung zeigen, dass der Fortschritt auch eine erschreckende Seite hat – dass das Kühne der Technik immer auch mit Opfern verbunden ist.”
Tłumaczenie:
„Na wstępie chcę pokazać, że postęp ma też przerażającą stronę – że śmiałość technologii zawsze wiąże się z wyrzeczeniami”.
Ta część spektaklu nie ma nic wspólnego ze „składaniem w ofierze” kogokolwiek. Chodzi jedynie o oddanie hołdu osobom, które przyczyniły się do budowy tunelu. Skrzydlaty stwór z anielskimi skrzydłami oraz nagimi piersiami, który pojawia się w 2:05:07 ma symbolizować śmierć, która przyszła po dziewięciu robotników. Postać ta wywołała sporo kontrowersji, do których odniósł się sam reżyser:
„Die barbusige Gestalt mit den weissen Flügeln schwebt über Bauarbeitern, die sich vorher zu Tode gearbeitet haben (…). Die Assoziation, die ich wecken möchte, ist jene auf den Angelus Novus des deutschen Philosophen Walter Benjamin. (…) Die Engelsfigur erhält durch ihre Nacktheit und die Maske eine gewisse Fremdheit. (…)”
Tłumaczenie:
„Postać z gołymi piersiami i białymi skrzydłami unosi się nad robotnikami, którzy wcześniej przygotowali się na śmierć (…). Skojarzenie, które chcę wzbudzić, to Angelus Novus niemieckiego filozofa Waltera Benjamina. (…) Postać anioła nabiera pewnej obcości poprzez swoją nagość i maskę. (…)”
Kozioł i wirujące stogi siana
W 2:09:00 pojawia się towarowy wagon kolejowy na którym widzimy dziwne postacie, przebrane za stogi siana oraz aktora mającego na sobie głowę kozła. Dla wielu osób wychowanych w chrześcijańskiej kulturze, może to przywodzić skojarzenie z Szatanem, który często przedstawiany jest jako kozioł lub osoba z racicami i koźlimi rogami.
Symbolika ta silnie odwołuje się do alpejskiego folkloru. Szwajcarzy bardzo chętnie przebierają się w różne, dla zagranicznych obserwatorów często dziwne stroje, które mają swoje źródło w lokalnych podaniach i wierzeniach. Jak opowiadał reżyser na łamach srf.ch:
„Eine Quelle für den Teil des Theaters, der sich mit Dämonen, Teufeln und Berggeistern befasst, ist stark geprägt von Fastnachtsbräuchen, die es in verschiedenen Teilen der Schweiz und des gesamten Alpenraums gibt.”
Tłumaczenie:
„Źródło dla tej części spektaklu, która zajmuje się demonami, diabłami i duchami gór, jest pod silnym wpływem zwyczajów karnawałowych, które istnieją w różnych częściach Szwajcarii i całym regionie alpejskim.”
Volker Hesse odniósł się również do sprawy wirujących stogów siana (na tym filmie widoczne w 45:41 na telebimie z tyłu), gdyż został oskarżony o promowanie kultury arabskiej niezgodnej z „tradycyjnymi wartościami szwajcarskimi”. Oskarżenie to wysunęła Sylvia Flückiger, z prawicowej Szwajcarskiej Partii Ludowej. Reżyser odpowiedział na te zarzuty następująco:
„Um sich in eine Ekstase zu versetzen, sind schneller werdende Drehungen darin elementare Bewegungen, wie auch bei den Tänzen von Derwischen. Sie merken doch hoffentlich, dass ich weit entfernt davon bin, damit eine politische Provokation zu gestalten. Die Bilder sind entstanden, weil ich etwas über die Ängste der Menschen vor den Gefahren der Berge erzählen wollte und die Tänze, die erfunden wurden, um sie zu verarbeiten. (…)
(…)Wir haben nie einen Sufitanz für sich abbilden wollen. Der Schwerpunkt der Szene liegt auf alpenländischen Volkstänzen – aber wenn diese an kulturelle Mustern aus dem arabischen Raum verbindet, sehe ich darin kein Problem. Ich sehe darin nur Reichtum der menschlichen Natur. (…)”
Tłumaczenie:
„Aby wpaść w ekstazę, obracanie się coraz szybciej to podstawowy ruch, jak w tańcach derwiszów. Miejmy nadzieję, że zobaczycie, że daleki jestem od wywoływania politycznej prowokacji. Obrazy powstały, ponieważ chciałem opowiedzieć o obawach ludzi przed niebezpieczeństwami gór i tańcach, które zostały wymyślone, aby je przetworzyć. (…)
(…)Nigdy nie chcieliśmy przedstawiać tańca sufi dla siebie. Scena koncentruje się na alpejskich tańcach ludowych – ale jeśli łączy się to z wzorcami kulturowymi z regionu arabskiego, nie widzę w tym problemu. Widzę w nim tylko bogactwo natury ludzkiej. (…)”
Diabelski Most
Spektakl również w znacznej mierze nawiązuje do legendy o Diabelskim Moście, który znajduje się na wylocie Przełęczy Świętego Gotarda. Po raz pierwszy została ona zapisana przez szwajcarskiego uczonego Johanna Jakoba Scheuchzera, który twierdził, że legendę opowiedzieli mu lokalni mieszkańcy. Według niej miejscowa ludność zwerbowała Diabła do trudnego zadania budowy mostu. Diabeł w zamian za pomoc zażądał otrzymania pierwszej istoty, która przejdzie przez most. Aby go oszukać, mieszkańcy posłali psa, który został szybko rozszarpany przez diabła, który myślał, że dostanie duszę człowieka. Wściekły, że został oszukany, Diabeł poszedł po duży kamień, aby rozbić most, ale niosąc go z powrotem na most, natknął się na świętego męża, który go „zbeształ” i zmusił do upuszczenia skały, którą wciąż można zobaczyć na ścieżce poniżej Göschenen. Nowsza wersja została opublikowana przez Meinrada Lienerta w 1915 roku. Według wersji Lienerta zamiast psa wysłano przez most kozę. Oprócz tego Diabeł nie został zmuszony do pozostawienia głazu przez świętego. W tej wersji oszukała go starsza kobieta, która narysowała krzyż na kamieniu przez co Diabeł został zmuszony do porzucenia go i ucieczki.
Jak widać obecność postaci przypominających Diabła jest zupełnie zgodna ze szwajcarskimi legendami i nie musi mieć wcale nic wspólnego z czczeniem Szatana. Lokalne wierzenia pełne są tego typu stworzeń. Kolejnym przykładem może być alpejska legenda o Krampusie (szczególnie popularna w Austrii), który 6 grudnia podąża za św. Mikołajem strasząc dzieci. Jak podaje portal swissinfo.ch (wraz z licznymi przykładami w formie zdjęć):
„Switzerland has countless traditions in which people dress up in old-fashioned and wild costumes and express their “dark side”. In Appenzell, for example, singing “Uglies” wrapped in bristly fir branches have been ringing in the new year for centuries.”
Tłumaczenie:
„Szwajcaria ma niezliczone tradycje, w których ludzie przebierają się w staromodne i dzikie kostiumy, wyrażając swoją „ciemną stronę”. Na przykład w Appenzell, śpiewający „Brzydale” owinięci w szczeciniaste gałęzie jodły, od wieków rozbrzmiewają w nowym roku.”
Na koniec warto zwrócić uwagę, że w ceremonii brało udział czterech duchownych. Na miejscu znalazł się katolicki ksiądz, protestancki pastor, rabin, imam oraz reprezentant bezwyznaniowy. Tunel został również poświęcony przed przyjazdem pierwszego pociągu.
Podsumowanie
Na niezrozumienie treści i formy ceremonii przez wiele osób złożyły się dwa podstawowe czynniki. Pierwszy to nieznajomość legend i mitów alpejskich. Liczne festiwale i święta obchodzone w Szwajcarii, ale także w Austrii mogą wydawać się osobom zza granicy dziwne, tak jak niektóre polskie tradycje też wzbudzają niezrozumienie u obcokrajowców.
Drugi element to brak wiedzy o tym, jak wygląda nowoczesna sztuka teatralna. Współczesny taniec (z którego w znacznej mierze składała się omawiana ceremonia) jest czymś mocno innym od tradycyjnych form tej sztuki. Spektakl na otwarcie tunelu św. Gotarda nie odbiega zbytnio od tego jak w dzisiejszych czasach tworzy się teatr. Ilość kontrowersji, jakie pojawiło się wokół tego konkretnego wydarzenia wynika z tego, że wyjątkowo wiele osób, niezaznajomionych i nieinteresujących się na co dzień tematem mogło je zobaczyć.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że przypisywanie czemuś złowrogich intencji, bez znajomości kontekstu jest błędne i często bardzo krzywdzące. Zawsze warto poszerzyć swoją wiedzę w temacie, zanim zajmiemy stanowisko w danej sprawie.
Źródła
Alptransit: 1. https://www.alptransit.ch/fileadmin/dateien/media/zahlen_und_fakten/gbt_e.pdf; 2. https://www.alptransit-portal.ch/Storages/User/Meilensteine/Pin_051/Dokumente_051/Gottardo_2016_Booklet_RZ_GzD_0505_ENG_WEB.pdf; 3. https://www.alptransit-portal.ch/Storages/User/Meilensteine/Pin_051/Dokumente_051/Gottardo_2016_Booklet_RZ_GzD_0505_ENG_WEB.pdf
Company.sbb.ch: https://company.sbb.ch/en/media/background-information/gotthard-base-tunnel.html
CNN: https://edition.cnn.com/travel/article/trans-alpine-rail-tunnels/index.html
swissinfo.ch: 1. https://www.swissinfo.ch/eng/as-it-happens_switzerland-celebrates-the-gotthard-tunnel/42194112; 2. https://www.swissinfo.ch/ger/reinhart-ring-2010-fuer-volker-hesse/8085416; 3. https://www.swissinfo.ch/eng/question-time_gotthard-tunnel-dancing-haystacks-not-whirling-dervishes/42211774
Srf.ch: 1. https://www.srf.ch/kultur/buehne/jetzt-online-das-theaterspektakel-zur-gottharderoeffnung; 2. https://www.srf.ch/kultur/gesellschaft-religion/es-ist-unsinn-jede-arabische-assoziation-zu-verteufeln
Breitbart.com: https://www.breitbart.com/europe/2016/06/07/opening-swiss-tunnel-may-stupid-isnt-satanic/
Tagblatt.ch: https://www.tagblatt.ch/schweiz/ich-kann-darueber-nur-den-kopf-schuetteln-ld.707240
Andermatt.ch: https://www.andermatt.ch/en/discover/holidays-for-culture-lovers/schoellenen
Wikipedia: 1. https://en.wikipedia.org/wiki/Volker_Hesse; 2. https://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Jakob_Scheuchzer; 3. https://en.wikipedia.org/wiki/Sch%C3%B6llenen_Gorge; 4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Krampus
Youtube: 1. https://www.youtube.com/watch?t=7117&v=I4NU0Tok1T4&feature=youtu.be; 2. https://www.youtube.com/watch?v=ikDpJZRSqz0&t=2742s
