Propaganda znacząco różni się od zwyczajnych fake newsów, które na co dzień omawiamy na łamach naszego portalu. Treści propagandowe często nie bazują wyłącznie na nieprawdziwych informacjach, lecz wykorzystują fakty, które są następnie wyolbrzymiane, wypaczane bądź przesadnie promowane w sieci, by stworzyć wrażenie, iż problem jest znacznie bardziej poważny niż w rzeczywistości.

Tego typu narracje żerują na emocjach, przede wszystkim strachu, podsycając go do przesadnych rozmiarów i sprawiając, że zaburza trzeźwą ocenę sytuacji. Właśnie dlatego propaganda Kremla jest szczególnie szkodliwa.

Nasze cotygodniowe analizy mają na celu przedstawienie czytelnikom aktualnych trendów i zmian w prorosyjskiej dezinformacji w Polsce i Europie w możliwie przystępnej i skróconej formie. Prokremlowska propaganda monitorowana jest przede wszystkim na kanale Telegram oraz nielicznych stronach internetowych i grupach/stronach na Facebooku. Raporty pojawiają się z pewnym opóźnieniem z uwagi na konieczność przetworzenia i zestawienia danych. Mają charakter otwarty i stanowią wersje uproszczone bardziej szczegółowych opracowań analityków Ukraine War Disinfo Working Group w ramach sieci Open Information Partnership. Mogą być dowolnie wykorzystywane przez czytelników, media i ośrodki analityczne, przy wyraźnym zaznaczeniu źródła.

Nasza ocena:

Analiza

Więcej o naszym systemie oceniania:

Najpopularniejsze narracje prorosyjskiej propagandy w 12 krajach Europy Środkowo-Wschodniej (dane zebrano w przedziale 13-19 marca 2023 roku):

• Ukraińscy uchodźcy nadużywają pomocy;
• Wojna w Ukrainie jest częścią globalnego spisku;
• Dany kraj powinien zachować neutralność bądź opowiedzieć się po stronie Rosji;
• Warunki życia Rosjan i mniejszości rosyjskojęzycznych;
• ukraińskie przywództwo jest skorumpowane/niekompetentne;
• zachodni politycy dbają o Ukrainę kosztem własnych obywateli;
• Ukraina organizuje prowokacje;
• politycy danego kraju wciągają go w wojnę, popierając Ukrainę;
• Ukraina przegrywa wojnę;
• rząd Ukrainy nie dba o obywateli.

Polska

W omawianym okresie prorosyjskie narracje w Polsce skupiały się głównie na przekazach antyuchodźczych i żerowały na miłośnikach teorii spiskowych. Na monitorowanych kanałach oba tematy wygenerowały łącznie ponad 80 tys. odsłon.

Obecność w naszym kraju licznych uchodźców z Ukrainy stanowi doskonałą pożywkę dla rosyjskiej dezinformacji. Jak wskazuje sondaż IPSOS dla TOK FM i Oko.press, pierwsza fala empatycznej pomocy wobec uchodźców opada, co stanowi znakomity moment dla działalności rosyjskiej propagandy w narracjach antyuchodźczych. Mieszkający w Polsce Ukraińcy portretowani są jako niewdzięcznicy, którzy nie szanują gospodarzy, wykorzystują wsparcie socjalne i masowo popełniają przestępstwa. Każdy przypadek łamania prawa przez Ukraińców w Polsce jest natychmiast nadmiernie nagłaśniany, podczas gdy podobne i gorsze przestępstwa popełniane przez Polaków są ignorowane. Zalew tego typu informacji ma stworzyć wrażenie, że Ukraińcy przyjeżdżają do Polski jedynie po to, by pobierać zapomogi, kraść i napadać na Polaków. W ten sposób rosyjska propaganda wzmacnia budujące się napięcia społeczne i destabilizuje bezpieczeństwo wewnętrzne kraju. Monitorowane kanały wielokrotnie wykorzystywały wypowiedzi polityków Konfederacji w ramach akcji „Tak dla pomocy, Nie dla przywilejów” i bazowały na grafikach i hasłach tzw. Polskiego Ruchu Antywojennego.

Największą grupę docelową rosyjskiej dezinformacji stanowili miłośnicy teorii spiskowych. Jako szczególnie podatni na fałszywe treści oraz skłonni do ich rozpowszechniania, stali się oni podstawowym orężem Kremla w wojnie informacyjnej na terenie Polski. O związkach teorii spiskowych z prorosyjską propagandą pisaliśmy wielokrotnie, m.in. tu, tu czy tutaj.

Ukraina

Najpopularniejsze niezmiennie od kilku tygodni były narracje twierdzące, że Ukraina przegrywa wojnę oraz że ukraiński rząd nie dba o obywateli i żołnierzy na froncie. Tematy te uzyskały odpowiednio niemal 8 i ponad 5 milionów wyświetleń. Większość postów dotyczyła napiętej sytuacji w Bachmucie, a także kontrofensyw rzekomo przegranej przez Ukrainę kontrofensywy w rejonie Zaporoża.

Ta druga narracja dominowała w postach, które twierdziły, że władze Ukrainy nie dbają o żołnierzy i są gotowe utrzymywać pozycje za wszelką cenę, nie licząc się ze stratami.

Armenia

W omawianym okresie prorosyjskie narracje w Armenii przede wszystkim podkreślały, iż kraj powinien zachować neutralność w kwestii Ukrainy, by uniknąć poważnych konsekwencji. Na monitorowanych kanałach temat ten uzyskał ponad 42 tysiące odsłon.

Posty bazowały na straszeniu czytelników, by przekonać ich, że pro-ukraińskie i anty-rosyjskie stanowisko może prowadzić do tragicznych konsekwencji dla krajów takich jak Armenia czy Gruzja. Kanały aktywnie opisywały również antyukraińskie wypowiedzi gruzińskich polityków.

Litwa, Łotwa i Estonia

W omawianym okresie prorosyjskie narracje w krajach bałtyckich przede wszystkim podkreślały, iż Litwa, Łotwa i Estonia łamią prawa rosyjskojęzycznych mniejszości. Na monitorowanych kanałach ten temat uzyskał ponad 402 tysiące odsłon.

Narracja skupiała się na przedstawieniu Dnia Pamięci Legionistów Łotewskich jako nazistowskiego święta i zagrożenia dla mniejszości rosyjskojęzycznej. Popularną narracją stało się również działanie Litwy, która zakazała transportu nawozów sztucznych z Białorusi.

Białoruś

W Białorusi narracje Kremla wskazywały przede wszystkim na rzekomą gigantyczną korupcję i niekompetencję ukraińskiego przywództwa. Temat ten uzyskał ponad 56 tysięcy odsłon.

Wiodąca narracja dyskredytująca Ukrainę skupiała się na przedstawieniu jej przywództwa jako niezdolnego do samodzielnego podejmowania decyzji i uzależnionego od decyzji i funduszy z Waszyngtonu, które zresztą miały być masowo rozkradane.

Bułgaria

W Bułgarii szczególnie popularna stała się narracja wskazująca, że zachodni i bułgarscy politycy dbają o Ukrainę kosztem własnych obywateli. Te treści uzyskały 10,5 tysiąca odsłon.

Przekaz nasilił się w porównaniu z okresem monitorowania od 6 do 12 marca, wykorzystując głównie przekaz podkreślający, że USA ignorują potrzeby swoich obywateli, aby udzielić Ukrainie pomocy wojskowej. Ponadto w niektórych artykułach podkreślano, że przyszły rząd zaangażuje Bułgarię bezpośrednio w wojnę, bez liczenia się z opinią swoich obywateli.

Gruzja

W omawianym okresie kanały prorosyjskie w Gruzji skupiły się na promowaniu narracji o rzekomym przegrywaniu wojny przez Ukrainę, uzyskując jednak mało imponujące 2,6 tysiąca odsłon. Rozpowszechnianie narracji nasiliło się w związku ze wstrzymaniem ataków przez Rosję i pogłoskami o ukraińskiej kontrofensywie. Próbując zyskać większą siłę przekonywania, propaganda wykorzystywała podawane w niewłaściwym kontekście artykuły z zachodnich mediów.

Węgry

Na Węgrzech, tak jak do tej pory, największą popularnością cieszyła się narracja utrzymująca, że zachodni i węgierscy politycy (opozycji) dbają o Ukrainę kosztem własnych obywateli. Temat ten uzyskał ponad 63 tysiące odsłon. Większość wyświetleń pochodziła z jednego artykułu z państwowych mediów, powtarzającego prorządową narrację o „finansowanej z zagranicy i podżegającej do wojny” węgierskiej opozycji. Inne publikacje odnosiły się do komentarzy różnych zachodnich polityków, w tym amerykańskich republikanów, na temat zestrzelonego amerykańskiego drona MQ-9 Reaper.

Mołdawia

W Mołdawii propaganda Kremla promowała teorie o rzekomych prowokacjach strony ukraińskiej, uzyskując 22,6 tysiąca odsłon. Narracja ta okazała się mniej interesująca dla odbiorców niż w poprzednich tygodniach, jednak utrzymała popularność na monitorowanych kanałach. Prokremlowskie źródła próbowały dyskredytować prezydenta Zełeńskiego, fałszywie twierdząc, że miesza się on w wewnętrzne sprawy Gruzji, oraz sugerując, że skłamał na temat przechwycenia rosyjskiego planu destabilizacji Mołdawii.

Słowacja

W związku z trwającą kampanią przedwyborczą na Słowacji i wspieraniem Ukrainy przez obecny rząd, niektórzy członkowie opozycji sięgają po retorykę opartą na narracji „my jesteśmy pokojem, oni wojną”, wskazując, iż rząd doprowadzi do otwartej wojny z Rosją. Ta narracja uzyskała 243 tysiące odsłon.

Źródła:
Ukraine War Disinfo Working Group, Monitoring Report March 13 – March 19 , 2023

Niniejszy raport zawiera spostrzeżenia wynikające z monitoringu narracji pojawiających się na prokremlowskich stronach internetowych i w mediach społecznościowych w dwunastu krajach Europy Środkowo-Wschodniej, związanych z wojną Rosji w Ukrainie. Dane zostały zebrane i przeanalizowane przez szereg organizacji pozarządowych, ośrodków analitycznych i badaczy, a następnie zestawione przez Open Information Partnership (OIP) w celu promowania wymiany wiedzy w sieci OIP i w całym regionie. Wszelkie informacje i dane mogą być dowolnie wykorzystywane przez czytelników, media i ośrodki analityczne, przy wyraźnym zaznaczeniu źródła.