Stanisław Lem to bez wątpienia jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy. Międzynarodową sławę zyskał dzięki literaturze fantastyczno-naukowej. Jego dzieła są jednymi z najczęściej tłumaczonych polskich książek nawet na egzotyczne języki. Ponadto nawet w odległych krajach — takich jak Chiny — odnoszą sukcesy. Łączny nakład sprzedanych książek polskiego mistrza fantastyki naukowej wynosi kilkadziesiąt milionów sprzedanych egzemplarzy. Popularność pisarza jednak sprzyja wkładaniu w jego usta słów, których nigdy nie wypowiedział. W niniejszym artykule przyjrzymy się, czy następujące słowa Stanisława Lema o internecie są autentyczne: „Dopóki nie skorzystałem z internetu, nie wiedziałem, że na świecie jest tylu idiotów”.
Brak dowodów
Więcej o naszym systemie oceniania:Słowa Stanisława Lema o internecie: geneza cytatu
Wiele osób i instytucji, w tym m.in. Instytut Polska Przyszłości, wskazuje, że Stanisław Lem nie wypowiedział nigdy tych słów. Należy jednak zauważyć, że wspomniana organizacja nie zajmuje się badaniem twórczości Lema. Nie wiadomo, kiedy dokładnie powstał ten rzekomo prawdziwy cytat. Najwcześniejsza wzmianka, jaką udało nam się znaleźć, pochodzi z forum oficjalnej strony pisarza. W 2011 r. studentka pedagogiki zamieściła tam wpis, w którym prosi o pomoc w zlokalizowaniu źródła cytatu. Świadczy to o tym, że już na początku drugiej dekady XXI wieku przypisywano Lemowi te słowa. Wyszukując wstecznie obraz wykorzystywany w memach, możemy znaleźć przypisywany Lemowi cytat.
Próby odnalezienia źródeł cytatu
Studentka, która zwróciła się z prośbą o znalezienie źródła cytatu, wskazała, że pochodzi on z „Rozmów ze Stanisławem Lemem”. Na prośbę o pomoc odpowiedziało wielu użytkowników forum, którzy wskazywali kolejne tropy. Za każdym razem okazywało się, że nie można znaleźć dokładnego cytatu w żadnej z prac Stanisława Lema. Popularnych w internecie słów próżno szukać w dwóch wydaniach wywiadu Stanisława Beresia z Lemem. Nie odnajdziemy ich również w zbiorach felietonów autorstwa Lema („Bomba megabitowa”, „Rasa drapieżców” czy „Rozważania sylwiczne”). Nie pojawiają się również w żadnym z wywiadów (mimo poszlaki, jaką są słowa Tima Bernersa-Lee, twórcy domeny www). Sekretarz Lema pytany na forum internetowym o źródło tego cytatu rozłożył bezradnie ręce.
Stanisław Lem był znany ze swojej pesymistycznej wizji technologii oraz możliwości poznawczych człowieka. Negatywny stosunek do Internetu prezentował w swoich esejach i felietonach (jeden z przykładów tu), ale także w wywiadach. Zdanie Lema o internecie pokazuje doskonale jeden z jego felietonów, który został przepisany na jednej ze stron.
Nie należy również wykluczać, że omawiany cytat — jak zauważają użytkownicy forum — mógł powstać na skutek zebrania wielu opinii Lema o internecie i przekształcenia ich w jeden chwytliwy cytat. Wydaje się, że jest to najbardziej prawdopodobny scenariusz. Ponadto warto zwrócić uwagę, że popularny cytat występuje w kilku wersjach. Jest to jedna z poszlak przemawiających za brakiem jego autentyczności.
Słowa Stanisława Lema o internecie: niesłabnąca popularność cytatu
Należy zauważyć, że prawdopodobnie fałszywy cytat w przeciągu kilku ostatnich lat cieszył się niemałą popularnością. Rzekomą wypowiedź Lema o internecie można odnaleźć np. na portalu goodreads. Popularny cytat został wykorzystany w serwisie „Życie Podkarpackie”. Niegdyś użyła go także dziennikarka Eliza Michalik w programie na żywo. Również w 2022 r. podczas wywiadu dla serwisu WP Kobieta na omawiany cytat powołała się Natalia Kukulska.
Podsumowanie
Fałszywe cytaty w sieci często przypisywane są znanym osobom. Opisywaliśmy wielokrotnie takie przypadki. Na naszych łamach opublikowaliśmy artykuły dotyczące rzekomych wypowiedzi np. Roberta Makłowicza i Fiodora Dostojewskiego. Nie ma dowodów, że Stanisław Lem wypowiedział lub napisał popularne słowa o idiotach w internecie. Cytat podbudowuje ego odbiorcy oraz potwierdza pewien sposób patrzenia na świat. Nie bez znaczenia jest również autorytet oraz sława osoby, której przypisuje się fałszywy cytat. Dzięki temu wiele osób z łatwością w niego bezrefleksyjnie uwierzy. Na chwilę obecną nie ma dowodów potwierdzających, że Stanisław Lem wypowiedział przypisywane mu słowa.
Źródła
Polskie Radio: https://www.polskieradio.pl/8/9107/artykul/2718444,krzysztof-piskorski-zainteresowanie-tworczoscia-lema-jest-nieustanne
forum.lem.pl: https://forum.lem.pl/index.php?topic=855.0
quotepark.com: https://quotepark.com/pl/cytaty/426353-stanislaw-lem-internet-to-siec-ktora-nic-nie-rozumie-jeno-info/
justpaste.it: https://justpaste.it/stanislaw-lem-cave-internetum
