Sławomir Mentzen myli się: dlaczego dzieci wychowywane bez przemocy mają mniej problemów niż te karane klapsami

30 marca 2023 roku na łamach Wirtualnej Polski ukazał się wywiad ze Sławomirem Mentzenem, w którym poruszono wątek kar cielesnych wobec dzieci. Mentzen zapytany o projekt nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego twierdzi, że klapsy różnią się od innych form przemocy. Mają nie powodować uszczerbku na zdrowiu, nie wywoływać nadmiernego cierpienia oraz mają być skuteczną metodą wychowawczą. Tym samym dawanie klapsów to według Mentzena nie to samo co bicie dzieci. Co więcej, według niego kary cielesne są elementem polskiej kultury i tradycji, które powinny być kontynuowane. W artykule konfrontujemy słowa Sławomira Mentzena z wynikami wieloletnich badań naukowych.

Teza:

Dzieci, które dostają klapsy, mają mniej problemów niż te, które w ogóle nie są karane

Nasza ocena:

Fałsz

Więcej o naszym systemie oceniania:

We wspomnianym wywiadzie Sławomir Mentzen powiedział, że: „Chciałbym, by normalne było, że rodzic może dać dziecku klapsa”. Natomiast na pytanie o wywoływanie cierpienia psychicznego u dziecka poprzez stosowanie kary cielesnej odpowiedział: „Co do zasady klaps ma dyscyplinować, więc musi być nieprzyjemny. Z badań wynika, że dzieci, które dostają klapsy, mają mniej problemów niż te, które w ogóle nie są karane”. Gdy został spytany o konkretne wyniki badań, stwierdził, że nie pamięta i musiałby sprawdzić.

Od lat 70. XX wieku naukowcy zajmujący się psychofizycznym rozwojem dziecka badają wpływ kar cielesnych na rozwój i funkcjonowanie dzieci. Najnowsze badania nad wpływem stosowania kar cielesnych na rozwój dzieci potwierdzają szkodliwość tej praktyki. Opublikowane w ostatnich latach metaanalizy wskazują na negatywne skutki kar fizycznych. Badania prowadzone przez Gershoff i Grogan-Kaylor wskazują, że stosowanie kar cielesnych zwiększa ryzyko wystąpienia szeregu problemów emocjonalnych i behawioralnych u dzieci. Autorzy podkreślają, że karanie fizyczne wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia agresywnych zachowań, problemów emocjonalnych oraz trudności w nauce.

Porównując skuteczność stosowania kar cielesnych do innych metod wychowawczych, takich jak np. pozytywne wzmocnienia, często zauważa się brak skuteczności tych pierwszych. Badania przeprowadzone przez Larzelere, Coxa i Smitha wskazują, że inne metody wychowawcze, które nie polegają na stosowaniu kar cielesnych, są skuteczniejsze w ograniczaniu zachowań antyspołecznych u dzieci. Podobne wyniki uzyskano w badaniach nad metodą Parent Management Training, czyli szkoleniem dla rodziców w zakresie skutecznej komunikacji i wychowania dzieci.

Wiele badań [np. 1, 2, 3] wskazuje na fakt prowadzenia przez klapsy do niepożądanych efektów wychowawczych i emocjonalnych. Autorzy zaznaczają, że dzieci, które doświadczają klapsów, mają większe problemy behawioralne i emocjonalne niż te, które nigdy nie doświadczały kar cielesnych. Nie ma żadnych pozytywnych aspektów stosowania klapsów. Zamiast tego naukowcy i eksperci zalecają stosowanie pozytywnych metod wychowawczych, takich jak pochwały i nagrody za dobre zachowanie czy rozmowa z dzieckiem i wyjaśnienie konsekwencji złego zachowania.

Klaps to też przemoc i bicie dzieci

Klapsy często są traktowane jako niewinne i lekkie formy kary czy też sposoby na wyrażanie niezadowolenia. Jednakże badania naukowe jednoznacznie pokazują, że są formą przemocy fizycznej i poważnie szkodzą dzieciom. Tym samym klapsy również należy traktować jako bicie dzieci.

Także organizacje międzynarodowe zajmujące się prawami dziecka, takie jak Komitet Praw Dziecka ONZ, UNICEF oraz Światowa Organizacja Zdrowia, jednoznacznie wyrażają sprzeciw wobec stosowania kar cielesnych w wychowaniu. W wytycznych z 2006 roku Komitet Praw Dziecka ONZ stwierdził, że stosowanie kar cielesnych jest sprzeczne z prawami dziecka i powinno być całkowicie zakazane. UNICEF wskazuje, że alternatywne metody wychowawcze, które opierają się na pozytywnych wzmocnieniach, komunikacji i budowaniu relacji z dzieckiem, są skuteczniejsze i prowadzą do zdrowego rozwoju dziecka.

Warto zaznaczyć, że stosowanie klapsów jest nie tylko nieetyczne i nielegalne w niektórych krajach, ale również sprzeczne z Konwencją Praw Dziecka. Konwencja ta gwarantuje, że każde dziecko ma prawo do ochrony przed wszelkimi formami przemocy fizycznej, psychicznej czy też innymi formami wykorzystywania.

Status prawny kar cielesnych w Polsce

W Polsce stosowanie kar cielesnych oraz bicie dzieci jest zabronione, co wynika z artykułu 40 Konstytucji RP. Artykuł ten stanowi, że każdy ma prawo do nietykalności cielesnej, a stosowanie przemocy jest zakazane. W konsekwencji w Polsce nie ma możliwości usprawiedliwienia przemocy fizycznej wobec dzieci, nawet w przypadku wychowania czy kary. Artykuł ten jest potwierdzeniem prawa dziecka do ochrony przed przemocą i wykorzystywaniem, a także potwierdza, że rodzice, opiekunowie i nauczyciele mają obowiązek dbania o ich bezpieczeństwo i prawidłowy rozwój. Dodatkowo warto podkreślić, że stosowanie kar cielesnych i bicie dzieci jest uważane za naruszenie ich praw. W szczególności prawa do nietykalności cielesnej oraz godności osobistej. Zgodnie z Artykułem 3 Konwencji o Prawach Dziecka (podpisanej przez Polskę w 1991 roku):

We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki społecznej, sądy, władze administracyjne lub ciała ustawodawcze, sprawą nadrzędną będzie najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka.

Prawa dziecka w Polsce

W Polsce, mimo obowiązujących przepisów prawa, wciąż dochodzi do łamania praw dziecka i bicia dzieci. Według danych z 2021 roku około 25% polskich rodziców przyznaje, że stosuje kary cielesne wobec swoich dzieci, a około 15% przyznało, że stosuje je regularnie. Warto jednak zauważyć, że coraz więcej osób w Polsce zdaje sobie sprawę z tego, że bicie dzieci to nie tylko nieakceptowalna forma wychowania, ale także naruszenie ich praw człowieka. Według badań CBOS z 2021 roku ponad 70% Polaków uważa, że bicie dzieci jest niedopuszczalne.

Niemniej jednak problem przemocy wobec dzieci w Polsce wciąż wymaga działań zarówno ze strony rodziców, jak i instytucji państwowych oraz organizacji społecznych zajmujących się ochroną praw dziecka.

Bicie dzieci a tradycja

W wywiadzie Sławomir Mentzen potwierdził także, że uzasadnieniem projektu nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o możliwość wymierzenia kary cielesnej dziecku ma być fakt, iż jest to:

kwestia tradycyjnie zakorzeniona w polskiej kulturze, a zakaz stanowi wyraz konstruktywizmu społecznego uprawianego przez środowiska lewicowe

W tradycyjnym polskim społeczeństwie stosowanie przemocy w relacjach międzyludzkich, w tym w rodzinie, było powszechne i akceptowane. Zgodnie z badaniami antropologicznymi i historycznymi stosowanie przemocy było uważane za naturalną formę rozwiązywania konfliktów oraz narzędzie kontroli i władzy. W takim modelu dzieci były postrzegane jako własność rodziców, a stosowanie przemocy fizycznej było nie tylko uważane za akceptowalne, ale wręcz pożądane. Tradycja i kultura mogą być ważnymi elementami tożsamości narodowej i społecznej. Niemniej jednak nie powinny one usprawiedliwiać naruszania praw człowieka, w tym w formie przemocy wobec dzieci. Wszyscy ludzie, bez względu na swoją kulturę czy pochodzenie, zasługują na szacunek i godność.

Polska jest sygnatariuszem wielu dokumentów o prawach człowieka. Poniżej przedstawiamy listę najważniejszych z nich wraz z datami ich podpisania przez Polskę:

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – 10 grudnia 1948 r.
Europejska Konwencja Praw Człowieka – 4 listopada 1950 r.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych – 7 marca 1966 r.
Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych – 16 grudnia 1966 r.
Konwencja o Prawach Dziecka – 20 listopada 1989 r.
Europejska Konwencja o Zapobieganiu Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej – 11 maja 2015 r.

Polska jest również zobowiązana do przestrzegania innych dokumentów i deklaracji dotyczących praw człowieka, takich jak Karta Narodów Zjednoczonych czy Konwencja Genewska.

Podsumowanie

Karanie dzieci z wykorzystaniem przemocy fizycznej, w tym pod postacią bicia czy klapsów, jest szkodliwe dla ich zdrowia i rozwoju emocjonalnego. Badania naukowe wykazują, że stosowanie kar cielesnych może prowadzić do negatywnych skutków, takich jak zwiększone ryzyko depresji, lęku i agresji u dzieci. Tradycja czy kultura nie mogą być usprawiedliwieniem dla przemocy wobec dzieci i nie powinny przesłaniać znaczenia przestrzegania ich praw i godności.