Nie, minister Czarnek nie zmienił treści wiersza "Kto ty jesteś?"

Jakiś czas temu w polskim internecie rozgorzała dyskusja na temat treści wiersza Władysława Bełzy pod tytułem „Katechizm polskiego dziecka”, albo „Kto ty jesteś?”. Na zdjęciu udostępnionym przez jedną z internautek znajduje się zaznaczony fragment, na którym widnieje następujący wers: „A w co wierzysz? – W Boga wierzę”. Wielu internautów twierdziło, że ta część została zmieniona w stosunku do oryginału, który brzmi: „A w co wierzysz? – W Polskę wierzę”. Część osób podawała, że jest to strona z podręcznika do szkoły podstawowej. Wielu komentujących , wyraziło swoje oburzenie, spowodowane nauczaniem dzieci w szkołach zmienioną wersją wiersza. Winą za to obarczono obecnego ministra edukacji Przemysława Czarnka. Postanowiliśmy sprawdzić, jak wygląda historia tego wiersza i czy rzeczywiście ktoś wpływał na jego treść.

Teza:

Minister edukacji Przemysław Czarnek odpowiada za zmianę treści wiersza Władysława Bełzy „Katechizm polskiego dziecka”.

Nasza ocena:

Fałsz

Więcej o naszym systemie oceniania:

Katechizm polskiego dziecka

Wiersz „Katechizm polskiego dziecka” znalazł się po raz pierwszy w zbiorze dzieł Władysława Bełzy (1847-1913) pod tym samym tytułem, wydanym w 1900 roku. Został on przez autora napisany dla swojego chrześniaka – Ludwika Wolskiego (1895-1919), który już po śmierci Bełzy brał udział w I Wojnie Światowej, a potem w walkach o niepodległość Polski. Został rozstrzelany w 1919 roku w wyniku próby zawiązania spisku przeciwko Zachodnioukraińskiej Republice Ludowej. Więcej możecie przeczytać tutaj.

Postanowiliśmy sprawdzić oryginalną wersję wiersza. W pierwszym wydaniu z 1900 roku, które znaleźć można w Jagiellońskiej Bibliotece Cyfrowej, interesujący nas fragment brzmi: „A w co wierzysz? – W Polskę wierzę”.

Katechizm Polskiego Dziecka - Kto ty jesteś? — Źródło: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=367790

Jest to niezbity dowód na to, że jest to wersja oryginalna i zgodna z intencjami autora. Jedyna ingerencja jaka zaszła w wydaniach omawianego wiersza, jeszcze za życia Władysława Bełzy, to dodanie opcjonalnej strofki dla dziewczynek, zamieniające pierwsze cztery wersy utworu. Przykład wydania z 1912 roku, które zawiera tę zmianę, znajduje się w zbiorach Polony.

kto ty jesteś - zbiory polony — Źródło: https://polona.pl/item/katechizm-polskiego-dziecka,NDc1MDM0/7/#info:metadata

Wniosek ten potwierdza również dr Kazimierz Surowiec, literaturoznawca. Zajmował się on w swojej pracy badawczej między innymi dziełami Władysława Bełzy. Jego wypowiedź znajdziemy na portalu znak.org.pl:

„Widziałem oryginał „Katechizmu polskiego dziecka” w Bibliotece Jagiellońskiej, w tomiku pod tym samym tytułem z 1900 r. Wiersz zatytułowany jest tam „Wyznanie wiary polskiego dziecięcia” i widnieje w nim zapis: „W Polskę wierzę”. W kolejnym wydaniu z 1901 r. zmieniono tylko tytuł na „Katechizm Polskiego Dziecka”. Następnie w PRL-u ponownie zmieniono tytuł na „Kto ty jesteś?”. Nic poza tym.”

Jednak żadna z tych rzeczy nie jest dowodem na to, że za zmianą stoi aktualny minister edukacji, Przemysław Czarnek.

Podręcznik dla szkoły podstawowej?

Informacja o zmianie patriotycznego wiersza rozeszła się dość szeroko w internecie. Dyskusje internautów na ten temat pojawiały się w wielu miejscach, między innymi: na facebookowym profilu dziennikarki Justyny Sucheckiej, ale też na wykopie czy reddicie. Wszędzie generowały dziesiątki, a nawet setki komentarzy. Sensacyjne nagłówki również prezentowały niektóre portale, takie jak pikio.pl czy 4lomza.pl. Podawały one informacje, jakoby zmieniony wiersz znajdował się w podręczniku szkolnym, a za wprowadzeniem go w nowej formie odpowiadał minister Czarnek.

Justyna Suchecka - Kto ty jesteś? — Źródło: https://www.facebook.com/justynasucheckamedia/posts/242714260549698

Zdjęcie zostało po raz pierwszy umieszczone na grupie: „Poparcie dla Olgi Tokarczuk | Support for Olga Tokarczuk”. Udało nam się skontaktować z jego autorką. Otrzymaliśmy więcej fotografii omawianej książki. Jest to „Elementarz dla najmłodszych” wydany przez wydawnictwo Pasja (wydanie III, 2020), pod redakcją Włodzimierza Kruszewskiego z ilustracjami Piotra (takie imię jest podane na stronie wydawnictwa, w wersji papierowej, imię zaczyna się na literę „D”) Fica oraz wierszami Aliny Lament.

Elementarz dla najmłodszych — Żródło: Zbiory internautów

Elementarz dla najmłodszych - Stopka — Żródło: Zbiory internautów

Wbrew temu, co wielu internautów sugerowało nie mamy do czynienia z podręcznikiem do szkoły podstawowej. Jest to patriotyczna książka dla dzieci, jakich wiele można spotkać na rynku. Znajduje się w niej jednak wersja wiersza, która nie jest zgodna z oryginalnym wydaniem. Ważną informacją dla nas było to, że „Elementarz dla najmłodszych” powstał na podstawie „Czy znasz ten kraj?” A. Plec i M. Skoczylas. Postanowiliśmy zapytać wydawnictwo Pasja właśnie o tę drugą książkę. Podejrzewaliśmy, że właśnie stamtąd autorzy „Elementarza…” zaczerpnęli omawianą wersję wiersza. Jak się okazało, mieliśmy rację.

Ukryta historia

Dzięki uprzejmości wydawnictwa nasze zapytanie zostało przekazane dalej. Otrzymaliśmy odpowiedź od autorek, która świadczy o tym, że nie zdawały sobie sprawy z tego, że wersja wiersza, którą umieściły w swojej książce nie jest zgodna z oryginałem. Niestety nie były w stanie wskazać, z jakiego źródła zaczerpnęły tę wersję utworu. Z powodu zbyt dużej ilości czasu jaka minęła od czasu wydania (2005), notatki nie są już dłużej dostępne. Jednak, jak przekazały nam Aleksandra Plec i Marzenna Skoczylas:

„Zawsze starałyśmy się dbać o odpowiedzialność za słowa, nie kierowałyśmy się „poprawnością” polityczną. Dziękując Panu za zwrócenie uwagi, mamy nadzieję, że przy ewentualnym wznowieniu edycji książki wydawnictwo Pasja, dokona korekty wiersza zgodnie z pierwowzorem wiersza T. Bełzy.”

Jak dodają autorki nie mają one nic wspólnego z utworzeniem „Elementarza dla najmłodszych”. Mamy jednocześnie jednoznaczną informację o tym, że zmieniona wersja wiersza funkcjonowała wiele lat przed kadencją Przemysława Czarnka.

Próbowaliśmy odnaleźć punkt, w którym „Katechizm…” mógł zostać zmieniony i rozpocząć funkcjonowanie w dwóch wersjach. Niestety nie udało nam się dotrzeć do takiej informacji. Niektórzy internauci przedstawiają tezę, że zmiana zaszła przed II Wojną Światową, jednak nie znaleźliśmy na to żadnych dowodów. Jednocześnie nie jesteśmy w stanie wykluczyć tej wersji. Odpowiedź na to pytanie jest prawdopodobnie do odkrycia, jednak wymagałaby ogromnej kwerendy źródłowej, jeżeli nie miałoby się żadnego punktu zaczepienia.

Komunistyczna cenzura

Jeszcze jednym wątkiem na który trafiliśmy, jest krążąca plotka, jakoby wersja z wersami „A w co wierzysz? – W Boga wierzę” była oryginalna, a „Bóg” został zamieniony na „Polskę” przez komunistyczną cenzurę. Informację taką w 2008 roku podawał Zbigniew Girzyński, poseł Prawa i Sprawiedliwości, w swoim wpisie na portalu Salon24. Została ona również powtórzona na debata.olsztyn.pl w 2017 roku. Na podstawie oryginalnego wydania, które już przedstawialiśmy, stwierdzić można, że teza o zmianie dokonanej przez komunistyczną cenzurę jest nieprawdziwa.

Faktem jest, że zbiór wierszy został ocenzurowany przez władze PRL w 1951 roku. Jednak został objęty zakazem publikacji, a żadnych zmian w nim nie dokonywano. Jego wydawanie wznowiono w latach 70. pod zmienionym tytułem „Kto ty jesteś?”. Listę ciekawszych dzieł, które objęte zostały zakazem publikacji w Polsce Ludowej można znaleźć tutaj.

Sam Władysław Bełza był człowiekiem bardzo wierzącym. W omawianym zbiorze znajdziemy wiele wierszy o mocnym zabarwieniu religijnym i odnoszących się do wiary jako ważnego elementu polskości. Jak opowiada portalowi znak.org.pl, ksiądz prałat Stanisław Bełza z Rzeszowa, daleki krewny autora „Katechizmu…”:

„Władysław Bełza był głęboko wierzącym człowiekiem, patriotą i przyjacielem dzieci. W przypadku tego wiersza powinno być jednak „W Polskę wierzę”.

Warto dodać na koniec, że ostatnia strofa wiersza: „Coś ty dla niej? — Wdzięczne dziecię./ Coś jej winien?— Oddać życie.”, często jest pomijana we współczesnych wydaniach dla dzieci (jak to ma miejsce w przypadku „Czy znasz ten kraj?” czy „Elementarza dla najmłodszych”).

Podsumowanie

Jak widać na podstawie historii przytaczanego wiersza, wiele rzeczy jest bardziej skomplikowane, niż wygląda na pierwszy rzut oka. Wysnuwanie wniosków na podstawie tylko jednego zdjęcia, jest ryzykowne i może prowadzić do generowania fałszywych informacji. W takich przypadkach powinniśmy być szczególnie ostrożni.