Pod koniec sierpnia 2022 roku w przestrzeni publicznej pojawiły się nowe billboardy będące kolejną kampanią społeczną organizowaną przez Fundację Kornice (w Krajowym Rejestrze Sądowym widniejąca jako Fundacja Nasze Dzieci – Edukacja, Zdrowie, Wiara). Tym razem dotyczyła ona rozwodów i ich statystyk w kontekście religijności małżeństw. Baner reklamowy nie zawiera odnośników do żadnych badań źródłowych. Nie wiadomo kiedy zostały przeprowadzone, w jaki sposób, przez jaki ośrodek badawczy oraz na jakiej próbie. Bez tych danych odbiorca nie otrzymuje informacji, które mogłyby mu pomóc zweryfikować wiarygodność przedstawionych na nośniku stwierdzeń. Postanowiliśmy sprawdzić jedna po drugiej prawdziwość przedstawionych na nośniku tez. Mimo wielokrotnych kontaktów z Fundacją Kornice w celu ustalenia danych źródłowych, takich informacji nie była w stanie udzielić nam sama fundacja. Nie znaleźliśmy nigdzie podobnych stwierdzeń udostępnionych w całości.
Tekst na billboardzie postanowiliśmy rozbić na cztery tezy, które następnie zweryfikujemy.
- Badania wykonane parę lat temu w USA pokazują, że 50% małżeństw cywilnych kończy się rozwodem.
- 33% małżeństw sakramentalnych rozpada się
- W przypadku małżonków, którzy chodzą razem regularnie do kościoła, to już tylko 2%.
- Spośród małżeństw kościelnych, które chodzą do kościoła i razem się modlą, rozwodzi się tylko jedno na tysiąc.
Na stronie ourworldindata.org opublikowano analizę wskaźników rozwodów w USA przeprowadzoną w 2007 roku przez Betseya Stevensona oraz Justina Wolfersa z Uniwersytetu w Pensylwanii.
Na wykresie widzimy, że udział małżeństw zakończonych rozwodem znacznie wzrósł w przypadku par, które wzięły ślub w latach 60. lub 70. w porównaniu z tymi, które pobrały się w latach 50. Przede wszystkim widzimy na nim, że nawet biorąc pod uwagę tylko małżeństwa zawarte w latach 70., zarówno te cywilne, jak i kościelne, to procent rozwodów takich związków jest dużo mniejszy niż 50%.
Warto na samym wstępie także dodać, że od strony formalnej nie można wziąć rozwodu w przypadku małżeństwa kościelnego. Rozwód jest typowo świecką praktyką.
Rozwody małżeństw z lat 70. i 80.
Istnieje wiele czynników, dla których pary, które zawarły związki małżeńskie w latach 70. i 80. rozwodzą się częściej. Statystyki pokazują, że wiek nowożeńców rośnie sukcesywnie wraz z kolejnymi dekadami. Średni wiek kobiet wychodzących za mąż w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego stulecia to odpowiednio 20,8 oraz 22,0, a mężczyzn 23,2 i 24,7. Tymczasem w latach dziesiątych aktualnego milenium, średni wiek kobiet i mężczyzn pobierających się po raz pierwszy wynosił 26,1 i 28,2.
Według Stephanie Coontz, profesorki w Evergreen State College, która wypowiedziała się dla NYT, fakt, że większość ludzi mieszka razem przed ślubem, oznacza, że więcej niefortunnych związków kończy się rozstaniem, a nie rozwodem.
Jak piszą Stevenson i Wolfers lata siedemdziesiąte charakteryzowały się dużą dynamiką społeczną, wystarczy tutaj wspomnieć m.in.:
- wybuch nowej fali feminizmu i rewolucję seksualną;
- przyznanie przez Sąd Najwyższy małżeństwu „podstawowego” prawa w Konstytucji USA, a tym samym zniesienie praw ograniczających małżeństwa międzyrasowe;
- wyeliminowanie w wielu stanach rozwodów z orzeczeniem o winie;
- gwałtowny wzrost aktywności zawodowej kobiet.
Te zmiany wpłynęły na to, że małżeństwa zawarte w następnych dekadach były zawierane bardziej świadomie, a funkcjonowanie instytucji małżeństwa uległo poważnym zmianom kulturowym.
Kolejnym ważnym aspektem, który podkreślają Stevenson i Wolfers jest wpływ kontroli płodności na małżeństwo. Naukowcy zauważają, że usuwanie nieplanowanych ciąż i stosowanie pigułek antykoncepcyjnych pozwoliło kobietom na bardziej selektywne wybieranie partnerów. Przytaczają badania donoszące, że kobiety z wyższym wykształceniem, które stosują pigułkę, później wychodzą za mąż, a ich małżeństwa mają niższe wskaźniki rozwodów.
Raport CDC dotyczący rozwodów w USA
W 2020 roku rządowa agencja CDC opublikowała raport dotyczący liczby rozwodów oraz zawieranych małżeństw w Stanach Zjednoczonych w latach 2000-2020. Na tej podstawie opracowaliśmy tabelę ze wskaźnikiem rozwodów dla poszczególnych lat oraz sumaryczny dla ostatniego dwudziestolecia. Należy pamiętać, że inaczej niż ma to miejsce w poprzednim omawianym badaniu, liczba rozwodów nie dotyczy małżeństw zawartych w tych samych latach. Pokazuje jednak trend wskaźnika rozwodów, który utrzymuje się w okolicy 40%.
Pew Research Center przeprowadził w 2015 roku badanie w 2015 roku, w którym porównano liczbę rozwodników wśród katolików, protestantów oraz osób nieidentyfikujących się z żadną religią. Wynika z nich, że 34% związków małżeńskich zawartych w katolickim kościele się rozpada.
Ankiety przeprowadzono na wyjątkowo małej próbie liczącej 795 katolików. W porównaniu do protestantów, gdzie do rozwodu dochodzi w przypadku 46% małżeństw, jest to znacząca różnica. Należy pamiętać, że małżeństwo jest uważane za sakrament w kościele katolickim, prawosławnym oraz anglikańskim, ale nie przez protestantów.
Zatem wybór frazy „małżeństwo sakramentalne” wydaje się nieprzypadkowa, ponieważ może sugerować, że dotyczy ono kilku kościołów chrześcijańskich, tymczasem zawężono tym samym wynik badania Pew Research Center tylko do katolików, którzy rozwodzą rzadziej niż protestanci.
Powyższa teza jest od lat przywoływana w wielu artykułach dotyczących rozwodów wśród praktykujących katolików. Stwierdzenie to pochodzi z artykułu z 2002 roku. Opublikował go Donald L. Hughes w nieistniejącym już serwisie Jesus Journal. Zachowała się jednak jego kopia w web archive. Autor przywołuje, jak sam podkreśla, anegdotyczny dowód dotyczący rozwodów wśród praktykujących wierzących, nazywając je bezpodstawnymi stwierdzeniami.
Brak dowodów
Więcej o naszym systemie oceniania:Powyższa teza pochodzi z 1997 roku z badania ankietowego Gallupa przeprowadzonego przez National Association of Marriage Enhancement (NAME), amerykańskiej organizacji zajmującej się m.in. doradztwem małżeńskim. Wynik rzekomego badania wykazał, że wśród par, które uczęszczają do kościoła oraz modlą się regularnie tylko 1 na 1152 par rozwiodła się. Niestety, oprócz wielu wzmianek na blogach religijnych, badanie to nie występuje w internecie. Nie zostało również opublikowane na stronie samej organizacji.
Jeszcze niższy odsetek rozwodów wśród praktykujących i modlących się par przywołał w 2002 roku dr Tom Ellis, przewodniczący Council on the Family. Według Ellisa wskaźnik rozwodów w takich związkach wyniósł 1 na prawie 39000 par. Nie podał on jednak żadnych dowodów w postaci dokumentacji ani innych szczegółów badania, na które mógł się powołać, uzasadniając tę proporcję.
Podsumowanie
Mimo wielokrotnych kontaktów z Fundacją Kornice, w celu ustalenia danych źródłowych, które posłużyły do sformułowania tez opublikowanych na billboardach, nie uzyskaliśmy od niej żadnej informacji. W przypadku otrzymania od niej tych danych artykuł zostanie niezwłocznie zaktualizowany.
Oficjalne statystyki dotyczące rozwodów nie potwierdzają danych, że 50% małżeństw cywilnych w Stanach Zjednoczonych się rozpada. Wskaźnik rozwodów od wielu lat oscyluje w tym kraju na poziomie 40% bez rozróżnienia na związki kościelne i cywilne. Maksymalny, bliski 50% dotyczy związków zawartych w latach 70. i 80.
Badanie przeprowadzone na próbie kilkuset osób rzeczywiście wykazało, że związków sakramentalnych, czyli w tym przypadku zawartych w kościele katolickim, rozpada się około 33%. Jednak trudno tak małą, niereprezentacyjną próbę kilkuset osób, przekładać na całą populację Amerykanów.
Tezy dotyczące rozwodów wśród par praktykujących obrządki religijne oraz wspólnie modlących się nie mają żadnego uzasadnienia i mają charakter jedynie anegdotyczny.
Warto wspomnieć, że w Kościele katolickim nie istnieje pojęcie rozwodu kościelnego. Prawo kościelne dopuszcza wyłącznie stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego, co nie jest równoznaczne z rozwodem w rozumieniu świeckim. O unieważnieniu małżeństwa kościelnego decyduje sąd kościelny, a wśród okoliczności, które powodują nieważność takiego związku, można wyróżnić m.in: pokrewieństwo (nie wolno zawrzeć małżeństwa do 4 stopnia w linii bocznej), różna wiara, impotencja, czy powód natury psychicznej.
Źródła
CDC: https://www.cdc.gov/nchs/data/dvs/national-marriage-divorce-rates-00-20.pdf
Info Please: https://www.infoplease.com/us/family-statistics/median-age-first-marriage-1890-2010
NYT: https://www.nytimes.com/2014/12/02/upshot/the-divorce-surge-is-over-but-the-myth-lives-on.html
Jesus Journal: https://web.archive.org/web/20020127003208/http://jesusjournal.com:80/jj_issues/divorce.html
Pew Research Center: https://www.pewresearch.org/religion/2015/09/02/u-s-catholics-open-to-non-traditional-families/pg-2015-09-02_uscatholics-34/
Christian Headlines: https://www.christianheadlines.com/news/born-again-christians-no-more-immune-to-divorce-than-others-1116492.html
Dziennik Prawny: https://www.dziennikprawny.pl/pl/a/rozwod-koscielny-jak-uniewaznic-malzenstwo
