Przeciwnicy terapii afirmującej płeć jako częsty argument w dyskusji przywołują przypadki detranzycji. Historie osób, które dokonały detranzycji, wykorzystywane są do budowania narracji, w których przedstawia się jako ofiary lekarzy, psychologów oraz szeroko rozumianego „lobby trans”. Wedle tej narracji detranzycje są spowodowane poczuciem żalu oraz błędnym rozpoznaniem ze strony specjalistów. Co więcej, bycie osobą transpłciową opisuje się jako przejściową modę, której efektem jest okaleczanie dzieci i wyrządzanie odwracalnej krzywdy. Wzrost osób deklarujących się jako osoby transpłciowe określa się jako plagę. W artykule wyjaśniamy, czym jest proces detranzycji, przyczyny oraz skale tego zjawiska.
Zachęcamy do przeczytania naszego artykułu dotyczącego transpłciowości, w którym wyjaśniamy podstawowe pojęcia, takie jak płeć biologiczna, płeć kulturowa i transpłciowość, oraz artykułu, w którym opisujemy transpłciowość w kategorii praw człowieka.
Detranzycje — charakterystyka
Poprzez detranzycje rozumie się zaprzestanie terapii prowadzonych w ramach tranzycji i/lub działania mające na celu cofnięcie zmian będących wynikiem tranzycji (Dora, Grabski, Dobroczyński 2021). Innymi słowy, są to działania nakierowane na przywrócenie cech płciowych zgodnych z płcią przypisaną przy urodzeniu (Stewart 2018).
Tak samo jak tranzycja, detranzycja ma charakter indywidualny. Może oznaczać zaprzestanie terapii hormonalnej i powrót do wytwarzania hormonów w sposób naturalny czy też przeprowadzenie zabiegów chirurgicznych przywracających poprzedni wygląd (Yarbrough 2018). Niektóre osoby po detranzycji decydują się na powrót do poprzedniego funkcjonowania, co określane jest mianem retranzycji.
W literaturze przedmiotu terminy detranzycji i retranzycji często używane są zamiennie, chociaż występuje między nimi subtelna różnica. Niektórzy badacze wskazują negatywne konotacje terminu detranzycji. Przedrostek „re-” wskazuje, że coś jest robione ponownie, natomiast „de-” sugeruje, że coś jest cofane.
Detranzycje (jak i retranzycje) należy rozumieć zarówno w kontekście społeczno-kulturowym, jak i medycznym (Haak, Madej 2021).
Powody detranzycji
Mimo ograniczonej liczby badań nad zjawiskiem detranzycji można wyróżnić wiele powodów, dla których osoby decydują się na powrót do funkcjonowania zgodnie z płcią przypisaną przy urodzeniu. Wśród nich są m.in.: poczucie żalu, odczuwanie stresu mniejszościowego (reakcji na stresory odnoszące się do reprezentowanej grupy mniejszościowej), wykluczenie społeczne, trudności w relacjach romantycznych, chroniczne bóle pooperacyjne oraz błędne rozpoznanie dysforii płciowej (Turban, Keuroghilan 2018).
Niektórzy badacze wskazują na społeczne oczekiwania wobec tranzycji wymieniane przez same osoby transpłciowe. Wedle tych oczekiwań sama terapia hormonalna nie wystarczy, aby być w pełni osobą trans, co nakłada presję na osoby, które nie chcą lub nie mogą zdecydować się (np. z powodów medycznych czy finansowych) na kompleksowe zabiegi korekty płci (Haak, Madej 2021).
Kolejną kwestią jest brak wiedzy na temat niebinarności i/lub uprzedzenia wobec niej. Mogą być one przyczyną zjawiska detranzycji. Poprzez niebinarność rozumie się tożsamość płciową poza binarnym podziałem na kobiety i mężczyzn (Usher 2006).
Powszechność detranzycji
Najpełniejszym badaniem dotyczącym detranzycji jest analiza (Turban i in., 2021), którą przeprowadzono na podstawie danych zebranych podczas badań osób transpłciowych w Stanach Zjednoczonych, przeprowadzonych na próbie 27 715 dorosłych osób transpłciowych.
W trakcie badania uczestnicy zostali zapytani o to, czy kiedykolwiek dokonali detranzycji, a jeśli tak, to z jakich powodów. W analizie zastosowano metody mieszane, tj. jakościową analizę tekstu oraz analizę danych ilościowych.
Z wszystkich osób badanych 8% (2242) przeszło detranzycje. Spośród tej grupy 82,5% wymieniło co najmniej jeden czynnik zewnętrzny, natomiast 15,9% co najmniej jeden czynnik wewnętrzny.
Powyższe dane ukazują, że głównymi powodami detranzycji są przede wszystkim powody społeczne, tj. wykluczenie, marginalizacja, osamotnienie, a także trudności ekonomiczne.
Detranzycje wśród młodzieży
Obecnie brakuje długoterminowych, przeprowadzonych na dużą skalę badań dotyczących detranzycji osób, które podjęły terapię afirmacji płci w młodym wieku. Badania, które zostały zrealizowane, pokazują szeroki zakres wyników, w zależności od przyjętej perspektywy na proces detranzycji. Dlatego też nie dają one ostatecznych odpowiedzi, ukazując konieczność realizowania nowych, przekrojonych badań.
Autorzy badania opublikowanego w 2014 roku stwierdzili, że wśród pacjentów, którzy przeszli interwencję chirurgiczną w Szwecji w latach 1960-2010, odsetek osób żałujących tej decyzji wyniósł 2,2% (Dheje i in., 2014).
Badanie przeprowadzone w Holandii wykazało, że 98% z 720 nastolatków, którzy zaczęli przyjmować leki blokujące dojrzewanie płciowe przed rozpoczęciem przyjmowania hormonów, kontynuowało leczenie średnio po czterech latach. Autorzy wykorzystali ogólnokrajowy rejestr leków na receptę w Holandii, aby śledzić, czy pacjenci nadal przyjmują hormony (Hannema i in., 2022).
Z kolei badanie przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wskazało, że 90 pacjentów, czyli 8,3% z 1089 nastolatków skierowanych na opiekę potwierdzającą płeć w klinikach endokrynologicznych, nie identyfikowało się już jako osoby różnopłciowe — ani przed, ani po rozpoczęciu przyjmowania blokerów dojrzewania lub hormonów (Butler i in., 2022).
Wyniki nowego badania z 2018 roku przeprowadzonego w Holandii (wśród osób z dysforią płciową przyjmowanych w latach 1972–2015) wykazały, że tylko 0,6% kobiet trans i 0,3% mężczyzn trans żałowało zabiegów z zakresu korekty płci (Wiepjes i in., 2018).
Transpłciowość i panika moralna
Uznawane za kontrowersyjne w świecie nauki badania wskazują na tzw. opór przed własną tożsamością płciową (ang. desistance). W najszerszej definicji termin ten oznacza proces, w którym osoba doświadczająca dysforii płciowej lub cierpienia wynikającego z niedopasowania tożsamości płciowej do płci przypisanej przy urodzeniu później potwierdza swoją tożsamość jako cispłciową. Nie jest to jednak termin, który opisuje osoby po procesie tranzycji. Co więcej, nie każda osoba transpłciowa doświadcza dysforii płciowej, o czym pisaliśmy w poprzednim artykule.
Mimo to osoby prowadzące kampanie przeciwko wspieraniu osób transpłciowych w ich tożsamości płciowej twierdzą, że u 80% dzieci transseksualność „przechodzi” i dorosną jako osoby cispłciowe (Ashley 2021). Co więcej, te same argumenty wykorzystywane są do wzmocnienia przekonania o szerokim poczuciu żalu wśród osób, które dokonały tranzycji.
Zjawisko to jest określane kategorią paniki moralnej (Slothouber 2020), czyli powszechnej obawy przed zagrożeniem wartości, zasad moralnych, bezpieczeństwa i integralności całego społeczeństwa. Panika moralna wywoływana jest zazwyczaj przez media głównego nurtu, polityków, publicystów i komentatorów społecznych. Często koncentruje się na mniejszościach i grupach dyskryminowanych, odwołując się do stereotypów oraz uprzedzeń. Wywołana panika moralna nierzadko skutkuje zaostrzeniem praw bądź uchwaleniem nowych polityk wzmacniających kontrolę społeczną (Urbańska 2010).
Panika moralna skierowana przeciwko osobom transseksualnym jest zarówno atakiem na tę społeczność, jak i częścią szerszej strategii kreowania rzeczywistości społecznej, zwłaszcza wśród osób młodych. Obraz budowany za pośrednictwem mediów (także społecznościowych) przedstawia osoby transpłciowe jako „coś nienaturalnego”, niezgodnego z prawami natury czy wolą boga. Tym samym „źrodła” transpłciowości poszukuje się w ruchach społecznych, politycznych czy nurtach filozoficznych, najczęściej powiązanych z szeroko rozumianą lewicą czy też komunizmem. Młodzież transpłciową przedstawia się jako osoby słabe i zagubione, stawia się je w roli ofiary mody i popkultury, a także jako osoby zmanipulowane przez pewne siły polityczne oraz podmioty ekonomiczne.
Według tych narracji transpłciowość stanowi zagrożenie dla fundamentalnych norm moralnych i systemu aksjonormatywnego społeczeństwa. I dalej, zmiany związane z uznaniem praw osób transpłciowych miałyby skutkować powstaniem „nowego” społeczeństwa. Co więcej, wedle niektórych narracji terapia afirmująca płeć stanowi poważne zagrożenie dla życia ludzkiego.
Język używany w tych narracjach jest emotywny, pełen ostrych określeń i jednoznacznych ocen, jak np. kłamstwo, ideologia, wojna, krzywda ludzka (przede wszystkim dzieci i młodzieży). Jako przykłady w dyskusji podaje się przede wszystkim historie anegdotyczne, opisujące pojedyncze przypadki. Niektóre narracje przedstawiają osoby transpłciowe jako osoby chore, zaburzone psychiczne, wymagające terapii.
Podsumowanie
Detranzycje są zjawiskiem rzadkim, dotyczącym zdecydowanej mniejszości osób transpłciowych. Większość badaczy uznaje je za marginalne, choć wymagające kompleksowych, przekrojowych badań. Za główne powody detranzycji należy uznać powody społeczne, wynikające z wykluczenia osób transpłciowych i trudności w codziennym funkcjonowaniu, nie zaś poczucie żalu.
Źródła
Yarbrough, E. (2018). Transgender mental health. American Psychiatric Pub.
Stewart, C. (Ed.). (2018). Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Americans at Risk: Problems and Solutions [3 volumes]. ABC-CLIO.
Dora, M., Grabski, B., & Dobroczyński, B. (2021). Gender dysphoria, gender incongruence and gender nonconformity in adolescence–changes and challenges in diagnosis. Psychiatr Pol, 55(1), 23-37.
Haak, Dominik, and Olga Madej. “Detranzycja—przyczyny i wpływ zjawiska na proces diagnostyczny dysforii płciowej (F64. 0).” www. tvmed. pl 19 (2021): 76-80.
Turban, Jack L., and Alex S. Keuroghlian. “Dynamic gender presentations: understanding transition and “de-transition” among transgender youth.” (2018).
Turban, Jack L., et al. “Factors leading to “detransition” among transgender and gender diverse people in the United States: a mixed-methods analysis.” LGBT health 8.4 (2021): 273-280.
Slothouber, Van. “(De) trans visibility: moral panic in mainstream media reports on de/retransition.” European Journal of English Studies 24.1 (2020): 89-99.
Usher, R. (2006). North American lexicon of transgender terms. GLB Publishers.
Dhejne, Cecilia, et al. “An analysis of all applications for sex reassignment surgery in Sweden, 1960–2010: Prevalence, incidence, and regrets.” Archives of sexual behavior 43 (2014): 1535-1545.
Gender Minorities Aotearoa: What is retransition or detransition?
Hannema, Sabine Elisabeth, et al. “Continuation of gender-affirming hormones in transgender people starting puberty suppression in adolescence: a cohort study in the Netherlands.” The Lancet Child & Adolescent Health 6.12 (2022): 869-875.
U.S. Transgender Survey: https://www.ustranssurvey.org/
Scientific American: https://www.scientificamerican.com/article/anti-trans-moral-panics-endanger-all-young-people/
