Od ostatniego orzeczenia wydanego przez Trybunał Konstytucyjny, w mediach krąży mapa państw z tytułem: “Państwa, które uznały wyższość państwowych konstytucji nad prawem UE w sytuacjach, w których uznają, że instytucje UE przekraczają swoje kompetencje”.
W artykule, po przeanalizowaniu orzeczeń trybunałów oraz wyroków TSUE, wyjaśniamy sytuację w każdym z wymienionych krajów. Analiza orzeczeń z tak wielu państw jest procesem bardzo trudnym, a prawne interpretacje się różnią. W każdym przypadku sądy orzekały w konkretnych sprawach, nie sposób zatem jednoznacznie odnieść tych sytuacji do przypadku Polski, który wydaje się wyjątkowy i na swój sposób – precedensowy.
Francja
W kwietniu 2021, francuska Rada Stanu, odpowiednik polskiego Trybunału Konstytucyjnego, wydała orzeczenie dotyczące wyroku TSUE w sprawie prawa operatorów telekomunikacyjnych do przechowywania danych o połączeniach swoich użytkowników na potrzeby walki z przestępczością i terroryzmem. Przy okazji, Rada Stanu przypomniała, że nie ma kompetencji do weryfikacji czy organy Unii Europejskiej, a w szczególności TSUE, nie przekroczyły swoich uprawnień oraz podkreśliła, że „Konstytucja pozostaje naczelną normą prawa krajowego”.
Na podstawie orzeczenia francuskiej Rady Stanu możemy stwierdzić, że Francja uznała wprost wyższość swojej Konstytucji nad prawem europejskim. Orzeczenie nigdy nie zostało wykorzystane w celu podważenia wyroku TSUE.
Hiszpania
W styczniu 2020 r. Sąd Najwyższy Hiszpanii odrzucił wyrok TSUE w sprawie Oriola Junquerasa. Lider Republikańskiej Lewicy Katalonii (ERC) został wybrany na europosła w maju 2019 roku. Władze Hiszpanii zgodziły się na jego kandydowanie do PE z aresztu, ale po jego wygranej, nie pozwoliły mu na przyjęcie mandatu. W październiku 2019 roku Junqueras został skazany na 13 lat za „bunt przeciwko państwu” oraz malwersacje finansowe.
Jak czytamy na portalu Euroactiv:
TSUE pozostawia hiszpańskiemu wymiarowi sprawiedliwości podjęcie dalszych działań w związku z dzisiejszym wyrokiem. „Jeżeli sąd krajowy uzna za konieczne utrzymanie środku pozbawienia wolności”, musi zwrócić się „jak najszybciej” o zawieszenie immunitetu w Parlamencie Europejskim.
Sąd Najwyższy nie zwrócił się jednak z takim wnioskiem, gdyż prawdopodobnie uznał, że nie musi tak postąpić w przypadku osoby już skazanej. W pełni zastosował wyrok co do pozostałych dwóch oskarżonych, Carlesa Puigdemonta i Toniego Comína, którzy również uzyskali mandat europosłów, ale zbiegli do Brukseli. Zatem Hiszpania wykonała wyrok TSUE w pewnym zakresie i zobowiązała się stosować go w przyszłości.
Mając na uwadze powyższe, na podstawie sprawy Junquerasa, nie można stwierdzić, że Hiszpania stwierdziła bezpośrednio wyższość Konstytucji nad prawem Unii Europejskiej. Hiszpania ostatecznie zastosowała się do wyroku TSUE.
Włochy
8 września 2015 r. TSUE wydał wyrok w sprawie przedawnienia oszustw podatkowych (tzw. sprawa Taricco I (od Ivo Taricco), która została zainicjowana pytaniem prejudycjalnym sądu włoskiego. Zgodnie z tym wyrokiem, sądy włoskie powinny zadbać, aby oszuści podatkowi, ze względu na przedłużające się postępowania, nie unikali kary. Godziłoby to w art. 325 TFUE, na mocy którego państwa członkowskie powinny zwalczać za pomocą odstraszających i skutecznych środków bezprawne działania stanowiące zagrożenie dla interesów finansowych Unii, a w szczególności przyjąć środki, jakie przyjmują w celu zwalczania oszustw stanowiących zagrożenie dla ich własnych interesów finansowych.
Po wyroku TSUE, Sąd Apelacyjny w Mediolanie i Sąd Najwyższy, zwróciły się do Sądu Konstytucyjnego z pytaniem o możliwość stosowania omówionych wyżej przepisów dotyczących przedawnienia przestępstw podatkowych.
Jak czytamy w opracowaniu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka:
Sąd Konstytucyjny wskazał, że odmowa ich stosowania mogłaby doprowadzić do naruszenia podstawowych zasad konstytucyjnych Republiki Włoskiej. Sąd Konstytucyjny wskazał też, że wyrok w sprawie Taricco I był niejasny, gdyż nie formułuje kryteriów, jakie należy wziąć pod uwagę przy dokonaniu oceny, czy stosowanie przepisów krajowych prowadziłoby do braku karalności oszustw podatkowych „w znacznej liczbie przypadków”. TSUE nie rozpatrywał też zawisłego przed nim problemu prawnego z punktu widzenia zasady określoności prawa karnego, mającej swoje umocowanie w art. 49 Karty Praw Podstawowych. Sąd Konstytucyjny zadał więc TSUE pytanie, czy wynikający z wyroku Taricco I obowiązek niestosowania przepisu krajowego istnieje także wówczas, gdy takie niestosowanie nie ma dostatecznej podstawy w prawie krajowym oraz nawet gdy w porządku prawnym państwa członkowskiego przedawnienie należy do materialnego prawa karnego i podlega zasadzie legalności. TSUE udzielił odpowiedzi na powyższe pytania w wyroku z dnia 5 grudnia 2017 r. w sprawie postępowania karnego przeciwko M.A.S., M.B. przy udziale Presidente del Consiglio dei Ministri (C-42/17; Taricco II). TSUE zmodyfikował w nim zasadę sformułowaną w wyroku Taricco I wskazując, że nie zobowiązuje ona do odmowy stosowania przepisu krajowego, jeżeli skutkowałoby to „naruszeniem zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar ze względu na niedostateczną określoność znajdującej zastosowanie ustawy lub z uwagi na działanie wstecz przepisów ustanawiających surowsze warunki odpowiedzialności niż obowiązujące w chwili popełnienia przestępstwa.
Wyroki w sprawach Taricco I i Taricco II są przykładem dialogu między krajowym sądem konstytucyjnym a TSUE i jako takie nie powinny być wykorzystywane jako poparcie analizowanej tezy.
Belgia
W wyroku w sprawie Le Ski z 1971 r. Cour de cassation, Sąd Najwyższy w Belgii uznał, że w przypadku konfliktu między prawem a umową międzynarodową norma prawa międzynarodowego ma pierwszeństwo przed normą prawa krajowego. Jednakże w opracowaniu wydanym przez International Journal of Constitutional Law dotyczącym zmian w belgijskim prawie konstytucyjnym czytamy m.in. o wyroku z 2016 roku dotyczącym tzw. Paktu Fiskalnego z 2012 roku. Belgijski Sąd Konstytucyjny oświadczył w nim, że „w żadnym wypadku nie może dojść do dyskryminującego naruszenia tożsamości narodowej zawartej w podstawowych strukturach politycznych i konstytucyjnych ani podstawowych wartości ochrony, jakie Konstytucja zapewnia każdemu.” Sentencja ta nakreśla tym samym granice prymatu prawa UE nad Konstytucją belgijską. W samym jednak wyroku Sąd Konstytucyjny podkreśla, że taka sytuacja nie ma miejsca.
Belgijski Sąd Konstytucyjny w wyroku 62/2016 nakreśla granice prymatu prawa UE nad Konstytucja belgijską, nigdy jednak nie zakwestionował wyroku TSUE powołując się na ten casus. Z tego powodu Belgia nie może być przykładem na poparcie analizowanej tezy.
Niemcy
W maju 2020 roku niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny uznał, że Europejski Bank Centralny (EBC) przekroczył swoje uprawnienia, skupując od 2015 roku obligacje krajów strefy euro. Według sędziów z Karlsruhe program skupowania obligacji był częściowo niezgodny z niemiecką konstytucją. Jak czytamy w Deutsche Welle: swym wyrokiem po raz pierwszy niemiecki Trybunał przeciwstawił się orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości UE, który w grudniu 2018 roku zaakceptował tzw. regularne luzowanie ilościowe. Sędziowie w Karlsruhe uznali, że orzeczenie TSUE ich nie wiąże i „wydaje się obiektywnie samowolne”.
Zakwestionowanie przez Federalny Trybunał Konstytucyjny wyrok TSUE stanowi poparcie analizowanej tezy. Podstawową różnicą pomiędzy wyrokami trybunału niemieckiego i polskiego jest odwołanie do przeszłej i jednokrotnej sytuacji w Niemczech oraz przyszłej przez Polskę.
Dania
W wyroku z 6 kwietnia 1998 roku Sąd Najwyższy w Danii stwierdził, że Akt Akcesyjny pozostawia uprawnienia Wspólnocie w zakresie przewidzianym w Traktacie WE. Zgodność Aktu Akcesyjnego z art. 20 Konstytucji zakłada zatem, że Traktat spełnia wymóg delegowania uprawnień tylko „w określonym zakresie”. W konkluzji do wyroku SN stwierdził, że nie znajduje podstaw do uznania traktatu akcesyjnego za niekonstytucyjny.
Sąd Najwyższy w Danii uznał prymat prawa europejskiego nad krajowym w „określonym zakresie”, nigdy jednak nie zakwestionował traktatów unijnych jako niezgodnych z Konstytucją.
Czechy
8 marca 2006 r. czeski Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie kwot cukrowych. Jak czytamy w opinii do wyroku autorstwa dr. Jarosława Sułkowskiego, Sąd Konstytucyjny uznał w nim, że nie jest kompe tentny w sprawach obowiązywania norm prawa wspólnotowego. Po drugie, Sąd odrzucił doktrynę bezwzględnego pierwszeństwa prawa wspólnotowego. Zdaniem TK przekazanie kompetencji organów Republiki Czeskiej na UE jest warunkowe i zależy od sposobu wykonywania kompetencji przekazanych.
W wyroku z 31 stycznia 2012 roku, Trybunał Konstytucyjny podejmował kwestię naliczania emerytur dla pracowników pracujących w Czechosłowacji oraz po jej rozpadzie. Treść art. 20 Umowy o przejęciu zobowiązań przez Republikę Czeską i Słowacką w zakresie zabezpieczenia emerytalnego za okres do rozwiązania Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej była przedmiotem orzeczenia TSUE. Trybunał Konstytucyjny orzekł jednak, że sprawa dotyczyła umowy sprzed dołączenia Czech do wspólnoty europejskiej, zatem nie powinna być rozpatrywana przez TSUE, mimo iż umowa ta została dołączona jako załącznik do traktatu akcesyjnego. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że TSUE zadziałał ponad swoje kompetencje i nie zastosował się do orzeczenia podważającego zgodność z art. 39 WE (Zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową lub miejsce zamieszkania).
Czechy orzekły wyższość prawa krajowego ponad prawem UE oraz nie zastosowały się do orzeczenia TSUE w 2012 roku. Sprawa miała charakter jednostkowy, nie podważała również traktatów wspólnotowych.
Rumunia
W wyroku z 8 czerwca 2021 roku, rumuński Trybunał Konstytucyjny uznał, że ustawa zasadnicza zachowuje swoją hierarchiczną nadrzędną pozycję na mocy art. 11 ust. 3 Konstytucji wobec przepisów prawa europejskiego. Uznał w nim, że sentencja wyroku TSUE, zgodnie z którą sąd „jest uprawniony do niewykonanego przepisu krajowego sprzecznego z prawem UE, nie ma podstawy w rumuńskiej konstytucji, ponieważ art. 148 konstytucji przyznaje pierwszeństwo stosowania prawa krajowego ponad przepisy unijne. Czytamy w nim, że „sędzia krajowy nie może więc być postawiony w sytuacji rozstrzygania o pierwszeństwie stosowania niektórych zaleceń ze szkodą dla ustawodawstwa krajowego, ogłoszonych zgodnie z konstytucją krajową przez Trybunał Konstytucyjny.”
Rumuński Trybunał Konstytucyjny zakwestionował wyrok TSUE i jednocześnie podkreślił wyższość prawa krajowego nad prawem unijnym. TK nie zakwestionował traktatów UE.
Litwa
Litewski Trybunał Konstytucyjny w dniu 14 marca 2006 r. w sprawie o sygn. 17.02.24.02.06.03.22.04, § 9.4 w rozdziale III orzekł, że prawo UE ma pierwszeństwo nad zwykłymi aktami prawnymi litewskiego parlamentu, ale nie nad konstytucją Litwy. Jeżeli Trybunał Konstytucyjny stwierdzi, że prawo UE jest sprzeczne z konstytucją, poprzednie prawo traci swoją bezpośrednią moc i pozostaje nieważne. Litwa nigdy nie zakwestionowała wyroku TSUE.
Litwa podkreśliła w 2006 roku nadrzędność prawa krajowego nad prawem UE. Orzeczenie to nigdy nie zostało wykorzystane w celu odrzucenia wyroku TSUE. Litwa nigdy nie orzekła sprzeczności prawa europejskiego z konstytucją.
Podsumowanie
We wszystkich przytoczonych krajach trybunały konstytucyjne orzekły pośrednio lub bezpośrednio wyższość konstytucji nad prawem europejskim. Niektóre z tych krajów, jak Rumunia, czy Niemcy podważyły orzeczenia TSUE w jednostkowych sprawach, jednak do tej pory tylko Polska podważyła same przepisy Traktatu o Unii Europejskiej orzekając o ich niezgodności z Konstytucją.
Stwierdzenie z popularnej grafiki jest zatem w części prawdziwe, jednak odnoszenie go do przypadku precedensowego wyroku polskiego Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2021 roku jest niewłaściwe.
Źrodło:
NaTemat: https://natemat.pl/296615,hiszpania-i-wyrok-tsue-sad-najwyzszy-odrzucil-prawica-kpi-wychodza-z-ue
RP: https://www.rp.pl/swiat/art9085021-hiszpania-nowatorska-decyzja-tsue-odrzucona-przez-sad-najwyzszy
Francuska Rada Stanu: https://www.conseil-etat.fr/actualites/actualites/donnees-de-connexion-le-conseil-d-etat-concilie-le-respect-du-droit-de-l-union-europeenne-et-l-efficacite-de-la-lutte-contre-le-terrorisme-et-la
TSUE: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:62014CJ0105&from=en
HFPC: https://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2018/08/TSUE-orzeczenia-C-105-14-i-C-42-17.pdf
DW: https://www.dw.com/pl/niemiecki-trybuna%C5%82-ebc-przekroczy%C5%82-swoje-uprawnienia/a-53340966
IJoCL: https://academic.oup.com/icon/article/15/3/774/4582639
CzTK: http://nalus.usoud.cz/Search/GetText.aspx?sz=pl-50-04
TSUE: https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2021-05/cp210082pl.pdf
Rumuński TK: https://www.ccr.ro/comunicat-de-presa-8-iunie-2021/
Litewski TK: https://www.lrkt.lt/en/court-acts/search/170/ta1357/content
TSUE: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:62009CC0399&from=en
