Portale spiskowe zdobywają miliony wyświetleń dzięki fałszywym teoriom na rozmaite tematy, od 5G i płaskiej Ziemi po fake newsy na temat pandemii SARS-CoV-2, ważne, by wiadomości były szokujące i trudne do zweryfikowania. Taka popularność przekłada się bezpośrednio na dochody osób stojących za takimi projektami, nie dziwi zatem, że spiskowych portali, kanałów na YouTube i w mediach społecznościowych jest coraz więcej.

Kluczowe w zwalczaniu ich szkodliwego wpływu oraz ograniczaniu procederu wprowadzania ludzi w błąd jest ukazywanie mechanizmu ich działania. Postanowiliśmy wykorzystać tutaj ciekawy przypadek, w którym część spiskowych mediów odpowiedziała na jedną z naszych weryfikacji, szerząc kolejne fałszywe informacje.

Fałszywy kanadyjski „plan” pandemii i kontratak portali spiskowych

Wszystko zaczęło się od naszego październikowego artykułu na temat rzekomych kanadyjskich przecieków w sprawie tzw. „Planu COVID-21”. Plan, który zawierał szereg domniemanych przyszłych posunięć miejscowego rządu związanych z epidemią COVID-19, miał zostać upubliczniony przez anonimowego sygnalistę z tamtejszego Komitetu Planowania Strategicznego.

W artykule nie odnieśliśmy się do meritum planu, gdyż co do zasady niemożliwe jest weryfikowanie prognoz i przepowiedni.

W naszej analizie wskazaliśmy jednak na szereg wątpliwości, związanych z autentycznością przecieku i krytycznie oceniliśmy samą postać anonimowego sygnalisty. W skrócie, okazało się, że taki komitet nie istnieje, a mimo iż rzekomo 30% jego członków otwarcie skrytykowało plan, pojawił się tylko jeden, anonimowy wyciek. Ponadto, sensacyjna wiadomość nie została poparta żadnym dowodem w postaci nagrania, zdjęcia, lub skanu dokumentu.

Pod koniec grudnia na znanym spiskowym portalu zmianynaziemi.pl opublikowano artykuł, który bezpośrednio określał nas jako „samozwańczych cenzorów”, jednak nie odnosił się zupełnie do naszego artykułu, skupiając wyłącznie na rozważaniach na temat meritum planu, którego nie poruszaliśmy.

Dwa dni temu tj. 20.02.2021 ten sam portal postanowił udowodnić, iż plan był jednak prawdziwy. Jak czytamy:

„Pod koniec grudnia zeszłego roku poddaliśmy analizie rzekomego fake newsa z Kanady, który został uznany za fałszerstwo przez wszystkich lewicowych cenzorów zwanych eufemistycznie „niezależnymi weryfikatorami”. Chodziło o plan pandemii koronawirusa, który rzekomo wyciekł z kanadyjskiego rządu. Obsobaczony przez cenzorów dokument sprawdza się na naszych oczach.”

Artykuł rozpowszechniły również inne portale mniej lub bardziej spiskowe, takie jak bialczynski.pl czy wolnemedia.net. Przy wzmiance o „cenzorach” dodano link do naszego październikowego artykułu.

Poniżej wklejono grafikę, rzekomo będącą tym samym kanadyjskim planem. Jak szybko się okazało, oryginalny plan został zmodyfikowany w procesie tłumaczenia, a większość dowodów na spełnienie się jego założeń była nieprawdziwa.

Plan nie dotyczy Polski tylko Kanady

Pierwszą manipulacją jest udowadnianie, iż „plan” się spełnia, przytaczając przykłady z Polski, podczas gdy cała sprawa dotyczy Kanady. Jest to postępowanie zupełnie niezrozumiałe i niemające poparcia w genezie tego fake newsa, który od początku dotyczył jedynie Kanady i jej walki z COVID-19. Dzięki tej przeczącej logice wolcie portal zmianynaziemi.pl mógł nagiąć fakty i przedstawić je jako atrakcyjne dla polskiego odbiorcy.

Tłumaczenie zmodyfikowano, by pasowało „pod tezę”

W naszym artykule nigdy nie odnieśliśmy się do meritum planu, lecz do samego źródła przecieku, portal zmianynaziemi.pl postanowił jednak udowodnić nam minięcie się z prawdą, analizując treść „planu”, co samo w sobie nie ma większego sensu.

Szczególnie znamiennym jest jednak użycie przez portal zupełnie innej wersji planu, niż ta, która pojawiła się w naszym artykule. Bazowaliśmy na wersji oryginalnej, dodając również nasze tłumaczenie i podając link do źródła, by nasi czytelnicy mogli sami upewnić się, że tłumaczenie jest możliwie wierne.

Tłumaczenie, które znalazło się na wspomnianym portalu wygląda tak (obok etapów „planu” zaznaczono te, które rzekomo spełniły się w Polsce):

Tak wygląda nasze tłumaczenie:

Przyjmijmy na chwilę wątpliwą metodykę Zmian na Ziemi i sprawdźmy czy kanadyjski „plan” sprawdził się w Polsce, bazując jednak na oryginalnym tekście, który nie wypacza znaczenia żadnego z użytych pojęć. Tłumaczenie z portali spiskowych wykonano za pomocą translatora i zmodyfikowano, nie jest więc wiarygodnym punktem odniesienia.

Sprawdziliśmy 6 pierwszych punktów, reszta dotyczy wydarzeń, które mogą, lub mają rozegrać się w przyszłości. Kolorem zielonym zaznaczyliśmy punkty, które się potwierdziły, żółtym te, które potwierdziły się jedynie częściowo, a czerwonym te, które okazały się fałszywe.

Analiza „planu” w kontekście Polski

Phase in secondary lock down restrictions on a rolling basis, starting with major metropolitan areas first and expanding outward. Expected by November 2020.

Ta prognoza sprawdziła się w Polsce, czerwona strefa dla całego kraju została wprowadzona już w październiku. Dokładne kalendarium epidemii COVID-19 w Polsce znajdziecie tutaj.

Rush the acquisition of (or construction of) isolation facilities across every province and territory. Expected by December 2020.

W Polsce również powstały szpitale tymczasowe oraz izolatoria. Jak poinformowało Ministerstwo Zdrowia w odpowiedzi na interpelację posłanki Hanny Gill-Piątek, w Polsce powstało 39 szpitali tymczasowych, z czego działa tylko 17. W części wykonuje się jedynie szczepienia przeciw COVID-19. Ten punkt „planu” uznajemy za spełniony, odnosząc kanadyjskie prowincje do Polskich województw.

Daily new cases of COVID-19 will surge beyond capacity of testing, including increases in COVID related deaths following the same growth curves. Expected by end of November 2020.

W Polsce nie przekroczono możliwości testowania. W listopadzie wzrosła liczba zgonów, jednak utrzymała się na wysokim poziomie również w grudniu. Ten punkt uznajemy zatem za częściowo prawdziwy. Warto zwrócić uwagę na zabawny skądinąd fakt, że portale spiskowe, które zwykle uznają koronawirusa za zwykłą grypę, zapewniają w tym punkcie, iż jednak liczba zgonów była znacząca.

Complete and total secondary lock down (much stricter than the first and second rolling phase restrictions). Expected by end of December 2020 – early January 2021

Ten punkt jest fałszywy. W Polsce nie wprowadzono drugiego lockdownu, który według „planu” miał być „znacznie bardziej rygorystyczny niż pierwsza i druga faza wprowadzanych stopniowo obostrzeń”. Rząd utrzymał jedynie część restrykcji, które nie były tak radykalne, jak pełny marcowy lockdown. Do obowiązujących w tym okresie obostrzeń w przeciwieństwie do sytuacji z marca nie pasują określenia „complete” i „total”.

Reform and expansion of the unemployment program to be transitioned into the universal basic income program. Expected by Q1 2021.

Ten punkt jest całkowicie fałszywy i nie ma związku z sytuacją w Polsce. Portal zmianynaziemi.pl na dowód planowania przez rząd zmiany programów dla bezrobotnych w dochód podstawowy, przedstawił okładkę pewnego opracowania Senatu.

Zrzut ekranu wykadrowano jednak tak, by niewidoczna była data. W rzeczywistości okładka wygląda tak:

Opracowanie powstało 3 lata temu, w 2018 roku i nie jest żadnym dokumentem świadczącym o jakichkolwiek pracach rządu nad wprowadzeniem dochodu podstawowego. Praca jest jedynie analizą tego szerokiego zagadnienia, a słowo „Polska” pojawia się w niej tylko raz, przy okazji przytaczania wyników badania opinii publicznej w kilku krajach. Ten punkt nie znajduje potwierdzenia, a portal zmianynaziemi.pl zasugerował czytelnikom aktualność raportu, pokazując jedynie fragment okładki.

Projected COVID-19 mutation and/or co-infection with secondary virus (referred to as COVID-21) leading to a third wave with much higher mortality rate and higher rate of infection. Expected by February 2021.

Prawdziwa jest jedynie informacja o mutacji wirusa SARS-CoV-2. Mutacji zidentyfikowano w tej chwili kilka, jednak wbrew założeniom „planu” do lutego nie doprowadziły one w Polsce do trzeciej, znacznie poważniejszej fali zachorowań.

Z 6 założeń „planu” w przypadku Polski potwierdziły się w pełni lub częściowo tylko te, które najłatwiej było przewidzieć i które od dawna zapowiadano- jesienna fala zachorowań wraz ze wzrostem zgonów, idący za nią obostrzenia, oraz budowa szpitali tymczasowych. Bardziej szczegółowe prognozy, charakterystyczne dla Kanady nie sprawdziły się. Nie świadczy to najlepiej o tajnym planie.

Dlaczego portale spiskowe atakują fact-checkerów?

W przypadku naszego portalu zarzuty o cenzurę są zupełnie niezrozumiałe, wynikają z nieznajomości definicji cenzury i mają na celu jedynie zdyskredytowanie i demonizowanie osób, które przeszkadzają stronom spiskowym w zarabianiu na fałszywych treściach.

Jak czytamy w encyklopedii PWN:

„Cenzura polega na weryfikacji publikacji, widowisk, audycji radiowych, telewizyjnych itp., dokonywanej głównie przez organy państwowe lub kościelne z punktu widzenia zgodności ich treści z prawem, polityką państwa, obronnością, moralnością czy zasadami wiary (stąd cenzura polityczna, wojskowa, obyczajowa, kośc.). Wyróżnia się cenzurę prewencyjną — przed upowszechnieniem dzieła i cenzurę represyjną — po jego rozpowszechnieniu (pociąga za sobą konfiskatę utworu oraz odpowiedzialność sądową lub administracyjną). Odrębnym zjawiskiem są: cenzura wewnętrzna lub redakcyjna wydawcy, jako jeden z przejawów ogólnego związku pomiędzy cenzurą a wolnością prasy i prawem prasowym (w ramach którego rolę cenzury może odgrywać koncesjonowanie prasy) oraz cenzura obyczajowa, w tym cenzura etyczna, wprowadzona w XX w. przede wszystkim przez producentów i dystrybutorów filmów oraz agencje reklamy.”

Nawet gdyby rozszerzyć definicję cenzury o nowe media, jak Facebook czy YouTube, wciąż nie przystaje to zupełnie do działań fact-checkerów, którzy nie zmieniają ani nie usuwają treści, lecz przedstawiają krytykę, lub w części przypadków oznaczają treści jako fałszywe (co zwykle nie prowadzi do ich usunięcia, lecz informuje czytelników o podejrzeniu manipulacji). W przypadku Fakenews.pl, jedynym działaniem jest regularne publikowanie analiz najpopularniejszych fake newsów na stronie internetowej i w mediach społecznościowych, co jest tak samo odległe od cenzury jak działanie każdego innego, ogólnodostępnego portalu.

Portale spiskowe demonizują serwisy fact-checkingowe, gdyż te stanowią dla nich pewną przeszkodę w działalności zarobkowej. Niestety, nawet wielokrotne udowodnienie takim portalom fałszu i manipulacji nie prowadzi do znaczącego zmniejszenia ilości ich czytelników, gdyż wielu z nich odbiera próby wyjaśnienia pewnych mechanizmów i zdarzeń właśnie jako cenzurę oraz atak na ich poglądy i wolności. Również same teorie spiskowe ewoluują, podążając za aktualną modą, by możliwie jak najlepiej dopasować się do bieżących trendów i zwiększyć szansę swoich twórców na dobry zarobek.

Podsumowanie

Mechanizm obronny portali spiskowych, bardzo zresztą zbliżony do reakcji charakterystycznych dla mediów propagandowych, znakomicie ukazuje przypadek kanadyjskiego „planu”. Najczęściej takie portale rozpowszechniają niepotwierdzoną, szokującą informację, by zainteresować czytelników i zarobić na wyświetleniach. W odpowiedzi na podważenie źródła „planu” nie odnoszą się do argumentów krytyków, lecz opisują sam plan, jednocześnie nazywając ich „lewackimi cenzorami”. Po czasie starają się wbrew logice odnieść treści charakterystyczne dla Kanady do sytuacji w Polsce, by udowodnić, że znienawidzeni „cenzorzy” jednak się mylili. Wszystko dzieje się bez przytaczania jakichkolwiek źródeł, co utrudnia świadomym czytelnikom weryfikację fałszywych informacji.

Źródła

PWN: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/cenzura;3884236.html

Opracowanie Senatu RP: https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/164/plik/ot-667.pdf

Pandemia a Polska: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pandemia_COVID-19_w_Polsce#Wrzesie%C5%84_2020_roku

Interpelacja ws. szpitali tymczasowych: http://sejm.pl/Sejm9.nsf/interpelacja.xsp?typ=INT&nr=15031

Plan COVID-21: https://fakenews.pl/zdrowie/kanadyjski-polityk-ujawnia-plan-covid-21-sprawdzamy/