Rainbow Europe to najbardziej opiniotwórcze zestawienie danych dotyczące społeczności LGBTQ+ w Europie, autorstwa ILGA-Europe. Stowarzyszenie składające się z ponad 600 organizacji działających na rzecz praw osób LGBTQ+, monitoruje sytuację społeczno-prawną także w Polsce, reprezentowanej przez 13 tutejszych organizacji członkowskich.

Jedną z sekcji corocznej analizy jest ranking oceniający zakres praw przysługujących mniejszościom tożsamościowym oraz seksualnym na terenie ich krajów.

Z okazji Międzynarodowego Dnia Walki z Homofobią, Bifobią i Transfobią, omawiamy wyniki raportu oraz wyjaśniamy: co rzutuje na wynik Polski i jakie zmiany należałoby wprowadzić w celu jego poprawy.

Podsumowanie rankingu ILGA

Przedmiotem analizy było 49 europejskich państw. Każde z nich zostało ocenione na podstawie obowiązującego w nim prawa.

Kryteria oceny zostały podzielone na 7 głównych kategorii:

• równość i antydyskryminacja (zapisy prawne gwarantujące brak dyskryminacji ze względu na orientację lub płeć),
• rodzina,
• przestępstwa i mowa nienawiści,
• prawne uzgadnianie płci,
• przestrzeń obywatelska (tzn. poszanowanie wolności zgromadzeń, ekspresji, bezpieczeństwo aktywistów),
• azyl (tzn. emigracja i prawa imigracyjne osób prześladowanych za orientację lub tożsamość),
• nietykalność cielesna osób interpłciowych.

Główne kategorie składają się natomiast z szeregu podpunktów, zawierających swoje źródła w dokumentach prawnych, doniesieniach organizacji LGBTQ+ oraz agencji prasowych. Dokładny zestaw zagadnień, kategorii i kryteriów znajdziecie tutaj.

Nieprzerwanie od 7 lat, pod względem poszanowania praw LGBT+, pierwsze miejsce w rankingu  z wynikiem 92 proc. utrzymała katolicka Malta. Obok niej na podium stanęły Dania (74 proc.) i Belgia (72 proc.). Gorzej od nas wypadły jedynie: Białoruś (12 proc.), Rosja i Armenia (8 proc.), Turcja (4 proc.) oraz Azerbejdżan (2 proc.).

Pozycja Polski w rankingu ILGA

Po raz trzeci z rzędu Polska zajmuje w rankingu niechlubne, ostatnie miejsce ze wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, pod względem poszanowania praw osób LGBTQ+.

W rankingu ogólnoeuropejskim zajmujemy pozycję nie ostatnią, lecz 44 z 49. To spadek o jedno miejsce w porównaniu z rankingiem z zeszłego roku.

Regres zastanawia, gdyż ogólna ocena rankingu na 2022 rok wydaje się być bardziej optymistyczna w kontekście reszty Europy.

Jak pisze ILGA-Europe:

“Coraz więcej krajów podąża w stronę równości, dzięki ochronie i dostrzeżeniu codziennych ludzkich doświadczeń. […] Po latach stania w miejscu, nastąpiły pozytywne zmiany legislacyjne w Grecji, Łotwie, Litwie, Serbii, Słowacji i Słowenii, które to odpierają narrację podziału wschód/zachód, mającego obowiązywać w kwestii praw LGBTI w Europie.”

Dlaczego taki kiepski wynik Polski?

W rozwiniętym raporcie dt. sytuacji w Polsce, dostępnym pod tym linkiem, łatwo dostrzec jak ograniczony jest zasób praw, który nasze państwo zapewnia osobom LGBTQ+. W części obszarów – rodzinie, przestępstwach i mowie nienawiści oraz nietykalności cielesnej osób interpłciowych – osiągnęliśmy wynik 0 proc. Przyczyniły się do tego m.in. brak możliwości adopcji, zawarcia małżeństwa lub związku partnerskiego.

Raport wspomina też o przypadkach ograniczania praw rodzicielskich wobec dzieci biologicznych – w jednym ze względu na orientację, w kolejnym – ze względu na transpłciowość rodzica. W drugim z tych przypadków, restrykcji domagał się sam minister sprawiedliwości, Zbigniew Ziobro.

Składał on również apelację od wyroku uznającego zajście dyskryminacji w przypadku Joanny Żelek, trans kobiety, ze względu na jej tożsamość płciową, oraz w głośnej sprawie dotyczącej trzech aktywistek – Joanny Gzyry-Iskandar, Anny Prus oraz Elżbiety Podleśnej – które wydrukowały i dystrybuowały naklejki z Tęczową Maryją.

W przypadku przestępstw i mowy nienawiści wpływ odegrał brak poszerzenia przesłanek dyskryminacyjnych o orientację seksualną oraz tożsamość płciową. Jak wynika z przytoczonych danych, tylko 2,5% osób LGBTQ będącymi ofiarami przestępstw o charakterze dyskryminacyjnym zdecydowało się na zgłoszenie sprawy na policję.

Nagminnie narusza się też prawa osób interpłciowych – według statystyk udostępnionych przez Ministerstwo Zdrowia na wniosek RPO, w 2021 roku wykonano u nas 6808 interwencji medycznych u dzieci interpłciowych, które nie mogą wyrazić swojej zgody na przeprowadzane na nich nieodwracalne zabiegi.

Nie są to jednak jedyne kwestie, które budzą zaniepokojenie. Wyróżniono też sytuacje naruszające praworządność – wśród nich między innymi: odwołanie Adama Bodnara ze stanowiska RPO wbrew obowiązującemu prawu oraz tzw. “Lex Czarnek”.

Co należałoby zmienić?

Oprócz oceny obowiązującego prawa, ILGA-Europe proponuje rozwiązania wspominanych problemów.

Zaleceniami dla Polski są:

• wprowadzenie praw antydyskryminacyjnych, precyzyjnie pokrywających wszystkie przestępstwa motywowane uprzedzeniami względem orientacji seksualnej, identyfikacji płciowej, ekspresji płciowej oraz cech płciowych;
• równość małżeńska i przyznawanie praw rodzicielskich współrodzicom będącym w związkach zarówno wielo-, jak i jednopłciowych;
• usunięcie przeszkód stających na drodze do wolności ekspresji, ograniczeń w fundowaniu organizacji LGBTQ+ oraz zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa aktywistycznym osobom LGBTQ+.

Inne rankingi dot. osób LGBTQ+

Rainbow Europe to najpowszechniej cytowany raport dotyczący sytuacji mniejszości tożsamościowych oraz seksualnych.
Istnieją jednak inne zestawienia. Asher&Lyric oraz Spartacus, porównują kraje ze wszystkich kontynentów, by wyłonić najbezpieczniejsze destynacje podróży dla osób LGBTQ+. Polska w 2021 roku uplasowała się w tych rankingach na miejscach 81. oraz 126. (z 203).

Ciekawym projektem jest również Equaldex, który jest otwartą encyklopedią praw mniejszości seksualnych i tożsamościowych z krajów całego świata.
Każdy internauta może dodać informację o nowym zapisie prawnym, która zostanie zweryfikowana przez innych użytkowników strony.

Oprócz tego, amerykański UCLA bada społeczną akceptację wobec osób LGBTQ+ w 175 krajach na przestrzeni kilkudziesięciu lat (od roku 1981). Według uniwersytetu, stosującego własny wskaźnik pomiarowy określony jako Gay Acceptance Index (GAI), Polska nie osiągnęła wyraźnych zmian w akceptacji wobec osób LGBTQ+ od lat 80., czyli od czasów niesławnej Akcji Hiacynt.

Podsumowanie

Polska zajęła ostatnie miejsce wśród krajów Unii Europejskiej w rankingu ILGA Europe. W innych rankingach dot. osób LGBTQ+ Polska również nie osiągnęła dużo lepszego wyniku. Czeka nas jeszcze wiele pracy, by osiągnąć pozycję kraju przyjaznego dla osób LGBTQ+.

Źródła

ILGA-Europe: https://ilga-europe.org/rainboweurope/2022

Asher&Lyric: https://www.asherfergusson.com/lgbtq-travel-safety/

Spartacus: https://spartacus.gayguide.travel/blog/spartacus-gay-travel-index/

Equaldex: https://www.equaldex.com/

UCLA: https://williamsinstitute.law.ucla.edu/publications/global-acceptance-index-lgbt/