Na początku kwietnia niebo nad Polską przybrało żółtawą barwę. Jest to coraz częściej spotykane naturalne zjawisko pogodowe w Europie, którego przyczyną jest pył z Sahary. Pochodzący z północnej Afryki drobny piasek w powietrzu jest także przyczynkiem teorii spiskowej dotyczącej chemtrails, czyli celowo rozpylanych aerozoli mających na celu zagładę ludzkości. W naszym artykule zajmiemy się jednym z podnoszonych argumentów dotyczących historii pojawienia się pyłu znad Sahary w Europie. Czy rzeczywiście jest to nowe zjawisko na Starym Kontynencie?
Pył z Sahary w Europie
O teorii spiskowej dotyczącej chemtrails pisaliśmy już dwukrotnie, tutaj i tu. W tym artykule chcemy skupić się na argumentacji, która dotyczy popularności tego tematu w mediach w dłuższej perspektywie czasowej. Jedną z najstarszych wzmianek dotyczących pyłu saharyjskiego w Europie znaleźliśmy w archiwach prasy brytyjskiej. W artykule Birmingham Mail z 14 czerwca 1901 roku czytamy o burzach piaskowych i „czerwonym deszczu”, który spadł między innymi 11 marca tamtego roku w Anglii. Było to pierwsze odnotowane tego typu zjawisko na Wyspach. Badania wykazały, że miedziany pył przywiały sirocco, ciepłe i gorące wiatry z Afryki wiejące w basenie Morza Śródziemnego.
Z kolei w Hampshire Telegraph z 1903 roku czytamy o pyle z Sahary, który spadł tego roku w hrabstwie. Już wtedy przypuszczało się, że jego pochodzenie może być afrykańskie. Fenomen saharyjskiego pyłu połączono z pojawieniem się na wyspach Hemianax ephippiger (Husarz wędrowny), gatunku ważki paleotropikalnej pochodzącej z Afryki subsaharyjskiej i Azji południowo-zachodniej. Według zoologów ważka ta „przy sprzyjającej pogodzie podejmuje dalekie wędrówki z prądami powietrznymi ku północy, dolatując niekiedy nawet do Islandii”.
Podobnie w niemieckim Kölnische Zeitung z 1913 roku możemy przeczytać, że
Jeśli północnoafrykański pył dostanie się do silnego południowego prądu powietrza, jest przenoszony na północ, o czym świadczą dość częste opady pyłu na Sycylii i w Dolnych Włoszech, gdzie od czasów starożytnych znane są jako krwawy deszcz; w rzeczywistości takie opady pyłu występują nawet w Europie Środkowej i Północnej, gdy warunki wiatrowe są odpowiednie.
Jak widać, już w prasie z początku XX wieku nie tylko pisano o opadach w Europie pyłu pochodzenia saharyjskiego, ale również podkreślano, jak stare jest to zjawisko.
Pył z Sahary w Polsce
Najstarsza wzmianka w polskim Internecie dotycząca opadów saharyjskiego pyłu w naszym kraju pochodzi z 2004 roku. Portal nowiny24.pl pisał wtedy o afrykańskim piasku na bieszczadzkich połoninach. W szczególności warto zwrócić uwagę na zdjęcie satelitarne, którym autor, Krzysztof Potaczała, udokumentował artykuł. Przedstawia ono ogromną chmurę pyłu nad Sycylią i południową Grecją. Aktualne zdjęcia NASA są jeszcze wyraźniejsze. Poniżej przykład chmury pyłu saharyjskiego nad Zatoką Biskajską i Morzem Celtyckim.
Dzięki uprzejmości Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej (PBC) uzyskaliśmy dostęp do archiwalnych wydań Głosu Pomorza, gazety wydawanej w Polsce od 1952 roku. W wydaniu z 1979 roku czytamy, że naukowców od dawna interesowały mechanizmy powstawania burz pyłowych. Dzięki radzieckim satelitom meteorologicznym Meteor możliwe było ich dokładniejsze zbadanie. Przede wszystkim jednak w artykule możemy przeczytać, że pyły z Sahary docierają do Europy aż do wysokości Alp.
W innym numerze z 1976 roku w artykule „Klimat i burze piaskowe” czytamy, jak rozległe były w tym czasie burze piaskowe z Sahary:
Algierska służba meteorologiczna odkryła, że długotrwałe południowe wiatry spowodowały porwanie ogromnych ilości pyłów z Sahary. Ogromne chmury drobnego pyłu zostały uniesione na wysokość 1-3 km. Prądy powietrzne, wiatry i szalejące burze spowodowały znoszenie tych pyłów na Europę. Zdarzało się, że burze piaskowe z Sahary docierały niekiedy do południowych wybrzeży Hiszpanii i Francji. Jednak w tym roku saharyjskie pyły dotarły daleko na północ. Obserwowano je nad Zatoką Biskajską, w Normandii, w południowo – zachodniej części RFN, a także na południowych zboczach Alp.
Nauka o pyle saharyjskim w Europie
Wzmianki prasowe na temat rdzawego pyłu w Europie nie są dowodem samym w sobie. Bezsprzecznym argumentem są natomiast badania naukowe. Jak możemy przeczytać w jednym z nich, wykorzystując zapis lodowochemiczny z rdzenia lodowego odwierconego w Alpach szwajcarsko-włoskich, zrekonstruowano zapis pyłu saharyjskiego trwający 2000 lat. Odkryto, że rdzeń lodowy Colle Gnifetti rejestruje anomalny wzrost transportu pyłu z Sahary podczas początku średniowiecznej anomalii klimatycznej (870–1000 n.e.), jak również inne ważne krótsze zdarzenia. Dane naukowców wskazują, że w ubiegłym stuleciu zaobserwowano zwiększoną ilość transportu pyłu z Sahary, porównywalną z dużymi zdarzeniami w ciągu ostatnich 2000 lat.
Podsumowanie
Burze piaskowe przynoszące pył znad Sahary nie są nowym zjawiskiem w Europie. Zarówno europejska, jak i polska prasa od ponad stu lat opisują ten fenomen. Nie jest zatem prawdą, że o pyle znad Sahary nie można było przeczytać dawniej niż 10 lat temu.
Źródła
wydarzenia.interia.pl: Pył znad Sahary wisi nad Polską. Wiemy, kiedy zniknie
British News Paper Archive: Birmingham Mail – Friday 14 June 1901
British News Paper Archive: Hampshire Telegraph – Saturday 18 April 1903
gbif.pl: Hemianax ephippiger (Burmeister, 1839)
Odonata.pl: Anax ephippiger w polskiej części Pojezierza Litewskiego
Deutsche Digitale Bibliothek: Kölnische Zeitung 14.04.1913
nowiny24.pl: Piasek z nieba
Pomorska Biblioteka Cyfrowa: Głos Wybrzeża 1976.01.22 nr 17
Pomorska Biblioteka Cyfrowa: Głos Wybrzeża 1979.09.03 nr 198
AGU: https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2019JD030725
