W jednym z wpisów na Twitterze Łukasz Sakowski — autor popularnego bloga „To tylko teoria” — stwierdza, że transpłciowość nie występuje u dzieci. Ponadto twierdzi, że postawienie prawidłowej diagnozy niezgodności płci jest możliwe dopiero po 25 roku życia. W artykule wyjaśniamy fałszywość obu tez. Opisujemy także zjawisko w szerszym kontekście biopsycho-społecznym.
Zachęcamy do przeczytania naszego artykułu dotyczącego transpłciowości, w którym wyjaśniamy podstawowe pojęcia, takie jak płeć biologiczna, płeć kulturowa czy transpłciowość.
Płeć to nie tylko biologia
Płeć człowieka jest wieloczynnikowym konstruktem niedającym się wprost zredukować jedynie do mechanizmów biologicznych. Płciowość jest warunkowana przez czynniki biologiczne, psychologiczne, kulturowe i społeczne.
W przypadku płci człowieka możemy mówić o czterech poziomach biologicznych wynikających z biologicznej złożoności organizmu ludzkiego. Z kolei to społeczeństwo warunkuje to, co jest uznawane za „męskie” i „żeńskie”, oraz ustala wzorce zachowań, postępowań, norm i wartości przypisanych odpowiednim kategoriom płci biologicznej.
Co więcej, tożsamość płciowa konstruowana jest także na podstawie wewnętrznego świata indywidualnych przeżyć i odczuć. Osobiste, wewnętrzne poczucie swojej płci społeczno-kulturowej oraz to, w jaki sposób jednostka postrzega siebie i określa swoje „ja”, składa się na tożsamość płciową.
Osoby, u których tożsamość płciowa jest zgodna z płcią przypisaną przy urodzeniu, nazywamy cispłciowymi, natomiast gdy ta zgodność nie występuje (lub w niepełnym zakresie), określa się je jako osoby transpłciowe.
Tożsamość płci a ekspresja płci
W dyskusji dotyczącej transpłciowości (zwłaszcza u dzieci) pojawiają się wątki preferencji czy wzorów zachowań. Tym samym próbuje się przedstawiać transpłciowość jako kwestię chwilowego wyboru. Mylnie utożsamia się także ekspresję płci z tożsamością płciową. Ekspresja płci to sposób, w jaki jednostka manifestuje swoje „ja” w społeczeństwie poprzez ubiór, zachowania, preferencje oraz zainteresowania. Ekspresja płci jest ściśle związana z pojęciem męskiej i żeńskiej roli płciowej oraz stereotypowym postrzeganiem męskości i żeńskości. Wybrane przez daną osobę imię i zaimek są również powszechnymi sposobami wyrażania płci.
Zazwyczaj ekspresja płci pokrywa się z tożsamością płciową oraz płcią przypisaną przy urodzeniu. Jednak nie zawsze tak jest. Ekspresja płci jest niezależna od orientacji psychoseksualnej oraz płci biologicznej, np. cispłciowa heteroseksualna kobieta może mieć męską ekspresję płci.
Transpłciowość u dzieci w ICD i DSM
Łukasz Sakowski w swoim wpisie na Twitterze, odnosząc się do transpłciowości u dzieci, używa słowa „przypadłość” (SJP: choroba, niedyspozycja, wada). Tymczasem Światowa Organizacja Zdrowia w najnowszej wersji ICD-11 (obowiązującej od 1 stycznia 2022 roku) odeszła od określania transpłciowości jako zaburzenia. Zgodnie z ICD-11 transpłciowość zostaje przeniesiona z sekcji „zaburzeń” do sekcji „zdrowie seksualne”.
Światowa Organizacja Zdrowia w ICD-11 niezgodność płci (transpłciowość) u dzieci opisuje w następujący sposób:
(…) charakteryzuje się wyraźną niezgodnością między doświadczaną/wyrażaną przez jednostkę płcią a płcią przypisaną u dzieci w okresie przedpokwitaniowym. Obejmuje ona silne pragnienie bycia inną płcią niż płeć przypisana; silną niechęć dziecka do swojej anatomii płciowej lub przewidywanych drugorzędowych cech płciowych i/lub silne pragnienie posiadania pierwotnych i/lub przewidywanych drugorzędowych cech płciowych, które odpowiadają doświadczanej płci; a także zabawy w wyobraźnię lub fantazje, zabawki, gry lub czynności i towarzyszy zabaw typowe dla doświadczanej płci, a nie dla płci przypisanej. Niekompatybilność musi utrzymywać się przez około 2 lata. Same zachowania i preferencje związane z różnicą płci nie stanowią podstawy do postawienia diagnozy.
Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (APA) DSM-5 zmieniła kategorię zaburzenia tożsamości płciowej na kategorię dysforii płciowej. Niezgodność płci sama w sobie nie jest zaburzeniem psychicznym, a podstawą diagnostyczną dysforii płci jest istotne klinicznie cierpienie wpływające na całość życia jednostki, spowodowane doświadczeniem niezgodności płci. APA oddzieliło dysforię płciową od zaburzeń seksualnych.
Transpłciowość u dzieci
Płeć jest jedną z głównych kategorii wyznaczających świat społeczny dzieci. W 2019 roku przeprowadzano badanie (na podstawie paradygmatu Evidenced Based Medicine), w którym postawiono pytanie dotyczące procesu konstruowania tożsamości płciowej oraz ekspresji płci. W badaniu wzięło udział 317 (n=317) dzieci w wieku od 3 do 12 lat. Badacze przedstawili cztery główne wnioski:
- Dzieci transpłciowe identyfikują się jako należące do grupy rówieśniczej tożsamej z płcią odczuwaną.
- Konstrukcja tożsamości u dzieci transpłciowych oraz preferencji związanych z płcią zasadniczo nie różniły się od 2 grup porównawczych: rodzeństwa cispłciowe (n = 189) i grupa kontrolna cispłciowa (n = 316).
- Wzorce rozwoju płci dzieci transpłciowych i cispłciowych wykazywały spójność we wszystkich pomiarach.
- Nie zauważono żadnych różnic w odczuwaniu tożsamości płciowej zależnych od czasu, czyli od rozpoczęcia procesu korekty płci.
W 2022 roku opublikowano wynik 5-letniego badania Amerykańskiego Towarzystwa Pediatrycznego, w którym badano tożsamość płciową dzieci w przeciągu 5 lat od procesu społecznej tranzycji (nie przeprowadzono korekty plastycznej). Wyniki wskazały, że pod koniec okresu badań spośród grupy 317 dzieci (n=317) aż 94% identyfikowało się jako binarne osoby transpłciowe. Natomiast 2,5% dzieci identyfikowało się jako osoby cispłciowe, a 3,5% jako osoby niebinarne.
Transpłciowość to nie nowa moda
Częstym argumentem podnoszonym w dyskusji dotyczącej transpłciowości wśród dzieci jest twierdzenie, że ich tożsamość płciowa wynika z mody czy trendów kulturowych. Badania antropologiczne i historyczne wskazują, że transpłciowość jest stałym elementem wielu kultur, jak np. travesti w Brazylii, bakla na Filipnach. Natomiast wśród Kuna (znanych również jako Guna) z wysp San Blas w Panamie tożsamość transpłciowa wydaje się być w pełni akceptowana od czasów prekolonialnych. Dodatkowo kilka biografii osób transpłciowych opisuje historyk Jules Gill-Peterson w artykule New York Times, natomiast w swojej książce „Histories of the Transgender Child” zebrał historie biograficzne dzieci z lat 1900-1970.
Podsumowanie
Stwierdzenie, że „nie ma czegoś takiego jak dzieci trans”, mija się z prawdą. Transpłciowość wśród dzieci jest zjawiskiem występującym w wielu kulturach na całym świecie. Jest też zjawiskiem coraz bardziej poznawanym i rozumianym.
Źródła
APA: https://www.apa.org/topics/lgbtq/transgender-people-gender-identity-gender-expression
Psychiatry.org: https://www.psychiatry.org/File%20Library/Psychiatrists/Practice/DSM/APA_DSM-5-Gender-Dysphoria.pdf
Fakenews.pl: https://fakenews.pl/spoleczenstwo/plec-gender-transplciowosc-wyjasniamy-czesto-mylone-terminy/
Human Rights Camping: https://www.hrc.org/resources/sexual-orientation-and-gender-identity-terminology-and-definitions
PNAS: https://www.pnas.org/doi/pdf/10.1073/pnas.1909367116
Seksuologia Polska: https://journals.viamedica.pl/sexual_and_mental_health/article/view/41312/32110
ICD-11: https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http%3a%2f%2fid.who.int%2ficd%2fentity%2f344733949
Wiley Library https://anthrosource.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1525/aa.1997.99.3.574
Lebinz Library: https://www.tib.eu/en/search/id/BLCP%3ACN007604038/From-Bakla-to-Gay-Shifting-Gender-Identities-and/
BBC: https://www.bbc.com/travel/article/20180813-guna-yala-the-islands-where-women-make-the-rules
New York Times: https://www.nytimes.com/2021/04/05/opinion/transgender-children.html
Histories of Transgender Child: https://history.jhu.edu/faculty-books/histories-of-the-transgender-child/
