Migracja niezmiennie pozostaje jednym z najgorętszych tematów debaty publicznej. Co więcej, figura migranta stała się elementem gry politycznej przed nadchodzącymi wyborami parlamentarnymi. Dezinformacja oraz fake newsy, które niestety są już stałym elementem debaty, mają bezpośredni wpływ na procesy demokratyczne, poszanowanie praw i godności człowieka oraz szeroko rozumiany ład społeczny. Artykuł ten jest kontynuacją analizy przestrzeni informacyjnej pod kątem dezinformacji i fake newsów dotyczących migracji. W tekście analizujemy najpopularniejsze dezinformujące narracje dotyczące migracji, które przywoływano w sierpniu.
Na potrzeby tej analizy dezinformację rozumie się jako:
- Fałszywe lub wprowadzające w błąd treści, które były celowo rozpowszechniane przez określoną grupę polityczną (podmiot dający się przyporządkować politycznie, np. Kreml)
- Fałszywe lub wprowadzające w błąd treści, które pasowały do istniejących narracji powielanych przez określone grupy polityczne
- Treści oparte na weryfikowalnych źródłach, których przekaz jest celowo skonstruowany tak, by uzyskać konkretny efekt wpisujący się w narracje, cele i działania określonych podmiotów politycznych (np. Kremla)
Dodatkowo przyjmuje się, że rozpowszechnianie dezinformacji może wynikać z ludzkiej ignorancji i niepewności lub ze złych standardów dziennikarskich. Zachęcamy także to przeczytania naszego tekstu, w którym wyjaśniamy podstawowe zagadnienia i pojęcia związane z migracjami.
Migranci jako grupa etniczna
To, co charakteryzuje debatę publiczną dotyczącą migracji, to częste opisywanie i nazywanie migrantów w kategoriach etnosu (grupy etnicznej). Całe zjawisko upraszcza się w sposób celowy, wpisujący się w narracje, cele i działania określonych podmiotów politycznych (np. Kremla, obozu władzy). Migrantów dzieli się na dwie grupy: uchodźców (w Polsce przeważnie pojęcie to dotyczy uchodźców z Ukrainy) oraz nielegalnych imigrantów. Tę drugą grupę, która pozostaje nie określona i może odnosić się do migrantów i uchodźców z Bliskiego Wschodu, Afryki, krajów Globalnego Południa, przedstawia się jako bezpośrednie zagrożenie dla ładu społecznego, bezpieczeństwa wewnętrznego, kultury i wartości społeczeństwa polskiego. Tymczasem migracje są bardzo skomplikowanymi i wieloaspektowymi procesami, których nie da się w prosty sposób zredukować do potrzeb ekonomicznych.
W najprostszym ujęciu grupę etniczną rozumie się jako społeczność odznaczającą się wspólnotą cech kulturowych, która najczęściej (choć nie zawsze) związana jest z określonym terytorium etnicznym. Jedną z istotnych ról w tworzeniu się świadomości etnicznej odgrywa religia, która dla wielu grup jest podstawowym czynnikiem wspierającym odpór asymilacyjny, kształtującym tradycje i tożsamość. Grupa etniczna, aby przetrwać i znaleźć swoje miejsce w zmieniających się warunkach oraz nie poddać się asymilacji, musi zachować swoją autonomię kulturową i tożsamościową.
Klisza grupy etnicznej niepoddającej się asymilacji oraz charakteryzującej się odmiennością kulturową, religijną i wyznawanym systemem wartości, jest używana w kampaniach dezinformacyjnych. Przykładem takiej kampanii jest prezentacja pytania referendalnego z 13 sierpnia. Mateusz Morawiecki twierdzi, że rząd Prawa i Sprawiedliwości był od początku przeciwny sprowadzaniu do Polski nielegalnych imigrantów (5 sekunda filmu), zestawiając to ze słowami Donalda Tuska, który mówi o pomocy uchodźcom (21 sekunda). Dalej Mateusz Morawiecki mówi o chęci sprowadzenia na Polskę realnego zagrożenia.
Dziki Trener
Michał Bodzioch, funkcjonujący w mediach społecznościowych pod pseudonimem Dziki Trener, choć wywodzi się z szeroko rozumianej branży fitness (pierwsze zdjęcie na Instagramie, które udostępnił Dziki Trener, pochodzi właśnie ze sceny konkursu kulturystycznego), dziś znany jest przede wszystkim ze swojej działalności komentatorskiej. To właśnie materiały komentujące wydarzenia i życie społeczne przyniosły mu największą popularność. Jego profil na Facebooku zgromadził ponad 2 miliony polubień, kanał na YouTube 766 tysięcy subskrypcji, a instagramowy profil 639 tysięcy obserwujących. Treści zamieszczane przez Bodziocha mają charakter antynaukowy i spiskowy (np. materiały dotyczące pandemii COVID-19 czy kontroli społecznej), wzmacniający stereotypy i uprzedzenia, seksistowski (np. materiał dotyczący kobiecego wstydu). Co więcej, wszystkie jego materiały mają bardzo emotywny charakter, o silnym ładunku emocjonalnym. Ich przekaz jest celowo skonstruowany tak, by uzyskać konkretną reakcję wśród odbiorców np. poczucie zagrożenia, lęk czy złość.
28 sierpnia Dziki Trener umieścił na swoim kanale na platformie YouTube film pt. POLACY DAJĄ SOBIE WEJŚĆ NA GŁOWĘ. Na początku tegoż autor przywołuje film mający przedstawiać pobicie Polaków przez Ukraińców na Bulwarach Wiślanych. Teza mówiąca o tym, że Ukraińcy pobili Polaków za odmowę powtórzenia pozdrowienia Sława Ukrainie, okazała się fałszywa, co wyjaśnialiśmy w naszym artykule. Chociaż twierdzi, że według oficjalnych komunikatów polskich służb agresorami na Bulwarach Wiślanych nie byli obywatele Ukrainy, tylko Gruzini, to komunikat, jaki wydała Polska Policja, jest niejasny i niekonsekwentny.
W dalszej części materiału twierdzi, że sytuacja przedstawiona na tym nagraniu (należy przypomnieć, że zmontowanym) ukazuje jeszcze jeden problem życia społecznego. Według Dzikiego Trenera Polacy zaczynają być zaszczuwani i zastraszani przez migrantów. Powinnością innych osób biorących udział w zdarzeniu powinno być czynne zaangażowanie w sytuację — co też trener opisuje jako pożądaną formę solidarności społecznej. Tym samym w omawianym filmie Michał Bodzioch twierdzi, że migranci stanowią coraz większe zagrożenie dla ładu społecznego i bezpieczeństwa wewnętrznego, podważa instytucje państwowe (w tym wypadku Polską Policję) oraz przekonuje, że reakcją na przemoc powinna być przemoc.
1 sierpnia na jednym z kanałów Telegrama, który rozpowszechnia rosyjską dezinformację, pojawił się krótki film, w którym pojawia się Dziki Trener. W tym nagraniu Bodzioch przywołuje program dopłat do kredytu mieszkaniowego Bezpieczny Kredyt 2%. Autor w nagraniu odnosi się do faktu, że również obcokrajowcy mogą ubiegać się o tę formę wsparcia. Według niego jest to nierówność i niesprawiedliwość społeczna oraz okradanie polskiego obywatela przez migrantów. Argumentuje, że tani kredyt „dla Saszy z Kijowa” jest finansowany z podatków płaconych przez Polaków.
Wedle założeń tego programu kredyt może uzyskać osoba do 45. roku życia, która nie ma i nie miała mieszkania, domu ani spółdzielczego prawa do lokalu lub domu. Przez pierwsze 10 lat kredytu kredytobiorca otrzymuje dopłatę ze środków Rządowego Funduszu Mieszkaniowego. Na rządowej stronie programu czytamy:
Ustawa nie wyklucza z udziału w programie obcokrajowców, jeżeli prowadzą oni gospodarstwo domowe na terytorium Polski. Jeżeli natomiast gospodarstwo domowe prowadzone jest poza terytorium Polski to obcokrajowiec może ubiegać się o udzielenie bezpiecznego kredytu 2% wspólnie z osobą posiadającą polskie obywatelstwo. Konto Mieszkaniowe prowadzone jest na rzecz osoby fizycznej w złotych. Bezpieczny kredyt 2% również będzie mógł zostać udzielony w złotych.
Tym samym możliwość otrzymania dopłaty do kredytu mieszkaniowego uzależniona jest od funkcjonowania w polskim społeczeństwie oraz w polskim systemie prawno-finansowym.
Nagranie, które pojawiło się na Telegramie, jest częścią filmu pt. „UKRAIŃSKA WDZIĘCZNOŚĆ”. Dziki Trener porusza temat zakazu wwozu ukraińskiego zboża na teren Polski. Bez wątpienia jest to jeden z większych obecnych problemów gospodarczo-politycznych Polski i Ukrainy. Niemniej Bodziochowi temat ten posłużył jako pretekst do opisania ukraińskiego rządu oraz społeczeństwa jako roszczeniowego, niewdzięcznego i nieokazującego szacunku Polsce i Polakom. Prezydenta Wołodymyra Zełeńskiego nazywa „komikiem w zielonym sweterku”, a politykę zagraniczną jego rządu określa jako „oficjalne uśmiechy, podszyte roszczeniową postawą, i przekonanie, że i tak dajemy zbyt mało”. Według niego jedynym działaniem rządu Zełeńskiego powinno być wyrażanie wdzięczności oraz milczenie i bierność. Dziki Trener przedstawia społeczeństwo ukraińskie jako niewdzięczne, wykorzystujące państwo Polskie, a społeczeństwo polskie nazywa usłużnym i dającym się uciszyć i stłamsić.
Zasiłki i pomoc społeczna dla uchodźców
Niezmiennie od wybuchu wojny 24 lutego 2022 roku dużą popularnością cieszy się narracja mówiąca o tzw. turystyce zasiłkowej. Według tej narracji (która przybiera różne formy) celem przyjazdu do Polski dużej grupy ukraińskich migrantów jest uzyskanie świadczeń socjalnych. Po przyznaniu tychże migranci wracają na terytorium Ukrainy.
7 sierpnia na kanale Telegrama Niezależny Dziennik Polityczny ukazał się wpis mający przedstawiać dowody na tego typu praktyki.
Niezależny Dziennik Polityczny (NDP) wielokrotnie identyfikowano jako podmiot rozpowszechniający dezinformację (również w naszych tekstach). Poza kanałem Telegrama NDP funkcjonuje także jako portal informacyjny będący agregatorem treści. NDP przedrukowuje artykuły z największych polskich portali, takich jak: Onet, Fakt, Gazeta Wyborcza czy Oko.press, co najczęściej dzieje się bez zgody autorów. Autorskie materiały publikowane na stronie NDP mają charakter czysto dezinformacyjny. W raporcie „Rosyjski System Kłamstwa” czytamy:
Teksty wykorzystywane przez redakcję często są preparowane i manipulowane, by wpisywały się w działania rosyjskiej propagandy na kierunku Polski. Redaktor naczelny portalu, dziennikarze, moderator grupy NDP na Facebooku – wszyscy oni posługują się cudzymi wizerunkami i aktywnie działają w mediach społecznościowych. „Redaktor naczelny” Niezależnego Dziennika Politycznego „Adam Kamiński” to nieistniejąca osoba, podobnie jak inny wymieniony tam dziennikarz „Wojciech Brożek”. Używane przez „Kamińskiego” zdjęcie to fotografia litewskiego lekarza ortopedy Andriusa Žukauskasa, który nie ma nic wspólnego z portalem. Z kolei na koncie „Wojciecha Brożka” widnieje fotografia amerykańskiego finansisty, Todda Grabera.
Z kolei tezę mówiącą o Ukraińcach biorących udział w jednodniowych turnusach do Polski, podczas których pobierają zasiłki z ZUS-u, powielał m.in. Łukasz Warzecha. Tezę tę opisaliśmy szczegółowo w naszym artykule.
Ukraińskie pracownice seksualne
W sierpniu na wielu kanałach udostępniających prokremlowską dezinformację pojawiały się materiały przedstawiające kobiety z Ukrainy jako pracownice seksualne. Treści te w większości pozostają nieweryfikowalne. Należy zwrócić uwagę na cel, w jakim rozpowszechniane są tego typu treści. Przedstawianie ukraińskich kobiet w zwulgaryzowany, seksistowski sposób, w roli pracownic seksualnych lub kobiet szukających poprawy swojej sytuacji socjalno-bytowej poprzez praktyki seksualne, wzmacnia stereotypy, relacje patriarchalne, uprzedmiotowia kobiety oraz buduje relacje władzy oparte o praktyki seksualne.
Tego typu treści nie są jedynie pornograficznym przedstawieniem kobiet ukraińskich. Odnoszą się one do dość powszechnej narracji o „kobietach ze wschodu”. Twierdzi ona, że kobiety pochodzenia ukraińskiego, rosyjskiego czy białoruskiego są idealnymi żonami, mającymi wpisywać się w patriarchalny stereotyp żony. Innymi słowy, są to kobiety usłużne, zaangażowane w prowadzenie gospodarstwa domowego oraz dobrze czujące się w relacji opartej na władzy. Tego typu narracje były rozpowszechniane nie tylko wśród mężczyzn, ale także wśród kobiet.
Podsumowanie
Dyskurs dotyczący migracji wpisuje się w kategorię postprawdy, tj. oparty jest na emocjach (przede wszystkim strachu) oraz osobistych przekonaniach. Przedstawianie migrantów jako zagrożenia dla procesów demokratycznych, ładu społecznego oraz bezpieczeństwa wewnętrznego ma na celu wytworzenie konkretnych zachowań oraz postaw w społeczeństwie polskim wobec migrantów.
Źródła
Bezpieczny Kredyt: https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/bezpieczny-kredyt
Fakenews.pl: https://fakenews.pl/spoleczenstwo/uchodzcy-migranci-i-postprawda-analiza/
Fakenews.pl: https://fakenews.pl/spoleczenstwo/w-pobiciu-na-bulwarze-wislanym-nie-uczestniczyli-ukraincy/
Fakenews.pl: https://fakenews.pl/spoleczenstwo/turnus-po-swiadczenia-do-polski-to-narracja-bedaca-elementem-rosyjskiej-propagandy/
Fakenews.pl: https://fakenews.pl/spoleczenstwo/miedzynarodowy-dzien-uchodzctwa-podsumowanie/
GOV.pl: https://www.gov.pl/web/sluzby-specjalne/rosyjski-system-klamstwa
PWN: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/etnos;3898908.html
Pierwsze Mieszaknie: https://www.gov.pl/web/mieszkanie-dla-ciebie/program-pierwsze-mieszkanieParlament Europejski: https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/world/20200624STO81906/exploring-migration-causes-why-people-migrate
TOK FM: https://audycje.tokfm.pl/podcast/145843,Zakaz-dla-ukrainskiego-zboza-bardziej-symboliczny-niz-ekonomiczny-argumenty-Warszawy-Kijowa-i-Brukseli
