Propaganda znacząco różni się od zwyczajnych fake newsów, które na co dzień omawiamy na naszym portalu. Treści propagandowe często nie bazują wyłącznie na nieprawdziwych informacjach, lecz wykorzystują fakty, które są następnie wyolbrzymiane, wypaczane bądź przesadnie promowane w sieci, by stworzyć wrażenie, iż problem jest znacznie poważniejszy niż w rzeczywistości. Tego typu narracje żerują na emocjach, przede wszystkim strachu, podsycając go do przesadnych rozmiarów i sprawiając, że zaburza trzeźwą ocenę sytuacji. Właśnie dlatego propaganda Kremla jest szczególnie szkodliwa.
Nasze cotygodniowe analizy (dostępne tutaj) mają na celu przedstawienie czytelnikom aktualnych trendów i zmian w prorosyjskiej dezinformacji w Polsce i Europie monitorowanej przede wszystkim w komunikatorze Telegram oraz nielicznych stronach internetowych i grupach/stronach na Facebooku. Każda z analiz przedstawia najpopularniejsze narracje prorosyjskiej propagandy w monitorowanym okresie i omawia najciekawsze jej aspekty. Przedstawia sumaryczną liczbę wyświetleń treści dezinformujących i wykorzystywanych przez propagandę Federacji Rosyjskiej (dla każdego kraju dla trzech najpopularniejszych narracji).
Raporty pojawiają się z pewnym opóźnieniem z uwagi na konieczność przetworzenia i zestawienia danych. Mają charakter otwarty i stanowią wersje uproszczone bardziej szczegółowych opracowań w ramach sieci Open Information Partnership. Mogą być dowolnie wykorzystywane przez czytelników, media i ośrodki analityczne przy wyraźnym zaznaczeniu źródła.
Najpopularniejsze narracje prorosyjskiej propagandy w 12 krajach Europy Środkowo-Wschodniej (podkreślone narracje wystąpiły również w poprzednim okresie monitorowania):
- Dany kraj jest rusofobiczny/rosyjska kultura jest w nim atakowana;
- Zachód zamierza otworzyć drugi front wojny z Rosją;
- Import ukraińskich produktów niszczy gospodarkę;
- Ukraina przegrywa wojnę;
- Zachodnie rządy są niekompetentne;
- Wsparcie wojskowe dla Ukrainy niepotrzebnie przedłuża z góry przegraną wojnę;
- Ukraińskie przywództwo jest skorumpowane/niekompetentne;
- Rosyjskie wojska posuwają się naprzód/osiągają znaczące sukcesy.
Polska – naziści i banderowcy
Rośnie liczba narracji dyskredytujących Ukrainę, ze szczególnym naciskiem na przedstawianie tego kraju jako nazistowskiego oraz oskarżanie ukraińskich przywódców o fatalne traktowanie swoich żołnierzy i cywilów. Wzrost dezinformacji związanej z nazizmem jest szczególnie widoczny w krajach bałtyckich, Białorusi, Bułgarii i w Polsce, gdzie oskarżenia o skrajny ukraiński nacjonalizm próbuje się bezpośrednio powiązać z Rzezią Wołyńską z 1943 roku.
To historyczne ludobójstwo łączy się ze współczesną Ukrainą, przedstawiając ją jako państwo nazistowskie; przekaz ten jest dodatkowo wzmacniany przez masowo udostępniane na skrajnie prawicowych kanałach w Telegramie filmy, na których młodzi mężczyźni pochodzący rzekomo z Ukrainy obrażają Polskę. Filmy te, z których przynajmniej część może być sfabrykowana przez rosyjskie służby, są przedstawiane jako reprezentujące cały naród ukraiński i są bezpośrednio powiązane z narracją o rzekomo niewdzięcznych ukraińskich uchodźcach w Polsce. W rzeczywistości, jak wspominaliśmy w poprzedniej analizie, społeczne poparcie dla tego typu ideologii jest w Ukrainie marginalne – w wyborach parlamentarnych w 2019 roku koalicja partii radykalnych i ultranacjonalistycznych osiągnęła wynik 2,15%.
Ukraina przegrywa wojnę
W omawianym tygodniu szczególną popularnością cieszyły się narracje, jakoby Ukraina rzekomo przegrywała wojnę obronną z Rosją. Zajęcie części Donbasu oraz większości Bachmutu przedstawiane jest jako druzgocąca klęska Ukraińców. W rzeczywistości po czternastu miesiącach planowanej na trzy dni „operacji specjalnej” armia Federacji Rosyjskiej zdołała opanować około 18% terytorium Ukrainy i około ¾ Bachmutu – miasta o populacji mniejszej niż Jelenia Góra. Wobec pierwotnego planu, którym było zajęcie całego kraju, sukcesy wojsk rosyjskich nie wydają się spektakularne.
made possible by the Dr. Jack London Geospatial Fund at ISW
Oskarżenia o złe traktowanie ukraińskich żołnierzy przez władze (podsycane zwłaszcza przez prokremlowskie źródła propagandowe w Ukrainie) koncentrują się głównie na działaniach wokół Bachmutu, o który wciąż toczą się ciężkie walki. Prorosyjskie kanały na Telegramie obwiniają ukraińskie władze o wysyłanie coraz większej liczby żołnierzy do Bachmutu, podczas gdy obrona miasta jest rzekomo całkowicie daremna. Tego typu posty są ściśle związane ze wspomnianą narracją, jakoby Ukraina przegrywała wojnę, a ukraińskie przywództwo było skorumpowane i niekompetentne.
Reprezentatywny przykład omawianego działania dezinformacyjnego może stanowić kazus z ormiańskiej przestrzeni informacyjnej. Narracja o przegranej wojnie była promowana przez lokalny prorosyjski kanał, powołujący się na rzekomo ukraińskie źródło, które ostrzegało, że żołnierze jakkolwiek krytyczni wobec ukraińskiego przywództwa wojskowego są uznawani za tchórzy i „zostaną wyeliminowani” przez specjalne komórki SBU. Dalsza analiza wykazała, że źródło cytowane przez ormiański kanał podszywa się pod źródło ukraińskie, a w rzeczywistości jest prokremlowskim ośrodkiem dezinformacyjnym. W przeszłości wielokrotnie rozpowszechniało prokremlowskie wiadomości, a w warstwie leksykalnej popełniało błędy typowe dla rosyjskiego użytkownika próbującego pisać w języku ukraińskim.
Temat zabójstwa Tatarskiego powoli traci popularność
Zabójstwo prorosyjskiego blogera wojskowego Władlena Tatarskiego, do którego doszło w Petersburgu na początku kwietnia, pozostaje jednym z istotnych punktów centralnych prorosyjskiej dezinformacji. Zamach wykorzystywany jest do oskarżania Ukrainy o terroryzm i zbrodnie przeciwko ludzkości. Liczba wiadomości związanych ze śmiercią Tatarskiego jednak stopniowo maleje i jest mało prawdopodobne, by nadal dominowała w narracjach dezinformacyjnych w kolejnych okresach monitorowania.
Polska – 215 tysięcy odsłon
Ukraina – 9,6 miliona odsłon
Armenia – 61 tysięcy odsłon
Litwa, Łotwa i Estonia – 19 tysięcy odsłon
Białoruś – 331 tysięcy odsłon
Bułgaria – 502 tysiące odsłon
Gruzja – 5 tysięcy odsłon
Węgry – 25 tysięcy odsłon
Mołdawia – 39 tysięcy odsłon
Słowacja – 48 tysięcy odsłon
Źródła:
Ukraine War Disinfo Working Group, Monitoring Report April 08-14, 2023
Niniejszy raport zawiera spostrzeżenia wynikające z monitoringu narracji pojawiających się na prokremlowskich stronach internetowych i w mediach społecznościowych w dwunastu krajach Europy Środkowo-Wschodniej, związanych z wojną Rosji na Ukrainie. Dane zostały zebrane i przeanalizowane przez szereg organizacji pozarządowych, ośrodków analitycznych i badaczy, a następnie zestawione przez Open Information Partnership (OIP) w celu promowania wymiany wiedzy w sieci OIP i w całym regionie.
