Propaganda znacząco różni się od zwyczajnych fake newsów, które na co dzień omawiamy na naszym portalu. Treści propagandowe często nie bazują wyłącznie na nieprawdziwych informacjach, lecz wykorzystują fakty, które są następnie wyolbrzymiane, wypaczane bądź przesadnie promowane w sieci, by stworzyć wrażenie, iż problem jest znacznie poważniejszy niż w rzeczywistości. Tego typu narracje żerują na emocjach, przede wszystkim strachu, podsycając go do przesadnych rozmiarów i sprawiając, że zaburza trzeźwą ocenę sytuacji. Właśnie dlatego propaganda Kremla jest szczególnie szkodliwa.

Nasze cotygodniowe analizy (dostępne tutaj) mają na celu przedstawienie czytelnikom aktualnych trendów i zmian w prorosyjskiej dezinformacji w Polsce i Europie monitorowanej przede wszystkim w komunikatorze Telegram oraz nielicznych stronach internetowych i grupach/stronach na Facebooku. Każda z analiz przedstawia najpopularniejsze narracje prorosyjskiej propagandy w monitorowanym okresie i omawia jej najciekawsze aspekty. Przedstawia sumaryczną liczbę wyświetleń treści dezinformujących i wykorzystywanych przez propagandę Federacji Rosyjskiej (dla każdego kraju dla trzech najpopularniejszych narracji).

Raporty pojawiają się z pewnym opóźnieniem z uwagi na konieczność przetworzenia i zestawienia danych. Mają charakter otwarty i stanowią wersje uproszczone bardziej szczegółowych opracowań w ramach sieci Open Information Partnership. Mogą być dowolnie wykorzystywane przez czytelników, media i ośrodki analityczne przy wyraźnym zaznaczeniu źródła.

Nasza ocena:

Analiza

Więcej o naszym systemie oceniania:

Najpopularniejsze narracje pro-rosyjskiej propagandy w 12 krajach Europy Środkowo-Wschodniej (podkreślone narracje wystąpiły również w poprzednim okresie monitorowania):

• Dany kraj jest rusofobiczny/rosyjska kultura jest w nim atakowana;
• Ukraińcy to naziści;
• Władze krajów zachodnich wspierają Ukrainę kosztem własnych obywateli;
• Rząd Ukrainy wypowiedział wojnę Kościołowi Prawosławnemu;
• Zachód będzie walczył na Ukrainie do ostatniego Ukraińca;
• Import ukraińskich produktów niszczy gospodarkę;
• NATO/USA/ZACHÓD winne sprowokowania wojny na Ukrainie;
• NATO/Zachód zostaną wciągnięte w bezpośredni konflikt militarny z Rosją;
• Wsparcie militarne Ukrainy jest niezgodne z prawem;
• Dany kraj jest zagrożony wojną lub zostanie w nią wciągnięty;
• Ukraińskie przywództwo jest skorumpowane/niekompetentne;
• Rosyjskie wojska posuwają się naprzód/osiągają znaczące sukcesy.

Na drugim froncie bez zmian

Powtarzająca się narracja o otwarciu „drugiego frontu” przeciwko Federacji Rosyjskiej, rzekomo aranżowanego przez Zachód (lub globalne elity, jak czytamy w szeregu narracji spiskowych), pozostaje głównym czynnikiem w ekosystemie dezinformacji w całym obszarze geograficznym objętym niniejszym raportem. Narracja ta, osiągnąwszy swoje apogeum w okresie 20-25 marca, jest silnie obecna zwłaszcza w przestrzeni informacyjnej Armenii oraz w Gruzji, gdzie rządząca partia Gruzińskie Marzenie zintensyfikowała jej promocję w ramach trwających prób zdyskredytowania niezależnych mediów i opozycji jako agentów Zachodu prowadzących wojnę hybrydową. Narracja ta utrzymywała się w Gruzji od czasu inwazji na Ukrainę w lutym 2022 roku i nadal zyskuje na znaczeniu – w dużej mierze dzięki retoryce rządu Gruzińskiego Marzenia.

Wojna religijna

Narracje skupiające się na tym, że władze Ukrainy są „antychrześcijańskie” i ograniczają wolność wyznania, były wykorzystywane przez kanały rozpowszechniające dezinformację w całym monitorowanym obszarze geograficznym. Narracja ta pojawiła się w poprzednim okresie monitorowania w dniach 20-25 marca i znacznie zyskała na popularności w 4 krajach; w Białorusi, w Gruzji, Mołdawii, a także w samej Ukrainie. Ma ona silny potencjał osłabiania poparcia dla Ukrainy ze względu na celowe pomijanie informacji o złożoności sytuacji religijnej w tym kraju i powiązań lokalnego Kościoła prawosławnego z Federacją Rosyjską.

Ponadto prorosyjskie i skrajnie prawicowe źródła przedstawiają powiązany z Rosją Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego jako jedyny legalny kościół prawosławny w Ukrainie, który jest rzekomo brutalnie pacyfikowany przez władze Ukrainy. Zarzuty koncentrują się na Ławrze Kijowsko-Peczerskiej, jednej z najważniejszych świątyń w Ukrainie, która została przekazana pod kontrolę niezależnej Cerkwi Prawosławnej Ukrainy. Dodatkowe napięcie związane z tym tematem przyniosły obchody Świąt Wielkanocnych.

Spisek elit

Zauważalnym trendem jest również wzrost znaczenia teorii spiskowych w monitorowanych kanałach w Polsce. O bezpośrednich powiązaniach spiskowych kanałów dezinformacyjnych z rosyjską propagandą pisaliśmy już w 2021 – nasze teksty, w tym nowe analizy, można znaleźć tutaj, tutaj i tutaj. Po dynamicznym wzroście w okresie od 20 do 25 marca, narracje takie jak „wojna na Ukrainie to część globalnego spisku zorganizowanego przez Zachód” utrwaliły się w okresie 25 marca – 1 kwietnia. Oprócz teorii spiskowych w monitorowanych kanałach królują również zwyczajne fake newsy, zwykle bazujące na zmyślonych wypowiedziach wpływowych polityków.

W podobny sposób jak inne teorie spiskowe obserwowane w ramach tego projektu, w tym wspomniana koncepcja Zachodu organizującego otwarcie „drugiego frontu” przeciwko Rosji, przekaz ten opiera się na idei, że globalne elity działają podstępnie i skrycie, by wywierać wpływ i sprawować kontrolę nad krajami na całym świecie w celu zniszczenia Rosji (która ma być ostatnim bastionem konserwatywnych wartości). Wykorzystanie takich narracji w Polsce jest logiczne, biorąc pod uwagę brak sympatii polskich odbiorców do jawnie prorosyjskich treści. Jeśli obecny trend się utrzyma, zwiększone skupienie się rosyjskiej propagandy na tego typu narracjach, a nie na przykład na rozwoju sytuacji na polu walki czy ukraińskich uchodźcach, będzie stanowiło godny uwagi (w okresie monitorowania) precedens.

Skażone „zboże techniczne”

Przy relatywnie niewielkim wzroście dezinformacji związanej z gospodarką, wykorzystującej głównie trwający kryzys w zakresie kosztów utrzymania, w Polsce pojawiła się nowa narracja: ukraińskie zboże dostarczane do kraju jest skażone i niebezpieczne lub, co najmniej, że jego import wpędza rolników w skrajną biedę. Ta sama narracja została rozpowszechniona w Bułgarii, gdzie zaznaczano, że import ukraińskiego zboża w dużych ilościach świadczy o wspieraniu Ukrainy przez rząd kosztem własnej ludności.

Te narracje żerują na prawdziwych wyzwaniach ekonomicznych, z którymi borykają się rolnicy w całym monitorowanym regionie, oraz faktycznie obecnym w Polsce kryzysem związanym z wolnocłowym importem ukraińskiego zboża oraz innych produktów. Rosyjska propaganda wykorzystuje sytuację, bez przerwy komentując temat zboża, który dzięki temu wydaje się jeszcze poważniejszy niż w rzeczywistości. Z rosyjskich kanałów propagandowych wyłania się obraz polskiego rolnika upadłego – zniszczonego przez ukraińskie zboże oraz decyzje Unii Europejskiej, który z dnia na dzień stracił wszelkie dochody. Kolejni mają być hodowcy drobiu, pszczelarze i w zasadzie każda inna branża spożywcza.

Na uwagę zasługuje promowane przez prokremlowskie źródła propagandowe pejoratywne określenie „zboże techniczne”, które nie było znane ani używane przed trwającym obecnie kryzysem i nie do końca wiadomo, co w rzeczywistości oznacza. Kwestię „zboża technicznego” przeanalizowaliśmy dokładnie tutaj.

Ukraina – kraj upadły

W kanałach monitorowanych w Ukrainie dominowały narracje skupiające się na ujawnianiu rzekomej korupcji i niekompetencji ukraińskiego rządu lub na fikcyjnych (lub dramatycznie wyolbrzymionych) sukcesach rosyjskiej armii w Donbasie. Obie łączą się z inną dominującą narracją: zwycięstwo Rosji jest nieuniknione, a opór jedynie przynosi bezsensowne straty.

Prorosyjskie źródła dezinformacyjne w Ukrainie wyraźnie koncentrują się na podkopywaniu morale cywilów i poparcia dla administracji Zełeńskiego, co uzupełnia konwencjonalną taktykę Kremla polegającą na uderzaniu w cele cywilne oraz infrastrukturę krytyczną w celu zasiania strachu i psychologicznego złamania społeczeństwa.

Polska – 206 tysięcy odsłon

Ukraina – 18,1 milionów odsłon

Armenia – 223 tysiące odsłon

Litwa, Łotwa i Estonia – 780 tysięcy odsłon

Białoruś – 390 tysięcy odsłon

Bułgaria – 20 tysięcy odsłon

Gruzja – 20 tysięcy odsłon

Węgry – 590 tysięcy odsłon

Mołdawia – 43 tysiące odsłon

Słowacja – 190 tysięcy odsłon

Źródła:
Ukraine War Disinfo Working Group, Monitoring Report March 26 – April 01, 2023

Niniejszy raport zawiera spostrzeżenia wynikające z monitoringu narracji pojawiających się na prokremlowskich stronach internetowych i w mediach społecznościowych w dwunastu krajach Europy Środkowo-Wschodniej, związanych z wojną Rosji na Ukrainie. Dane zostały zebrane i przeanalizowane przez szereg organizacji pozarządowych, ośrodków analitycznych i badaczy, a następnie zestawione przez Open Information Partnership (OIP) w celu promowania wymiany wiedzy w sieci OIP i w całym regionie.