Prawa osób transpłciowych to prawa człowieka. Przyglądamy się sofistyce Łukasza Sakowskiego

Łukasz Sakowski wielokrotnie w swoich wypowiedziach stwierdzał, że wspieranie dzieci i młodzieży w funkcjonowaniu zgodnie z ich tożsamością płciową łamie prawa człowieka. W dyskusji konsekwentnie używa błędnego określenia „zmiany płci” oraz utożsamia działania afirmujące płeć z terapią hormonalną oraz interwencjami chirurgicznymi. W artykule wyjaśniamy fałszywość tych tez oraz wskazujemy na nierzetelność takiego przedstawienia sprawy przez Łukasza Sakowskiego.

Teza:

Tranzycje dzieci i młodzieży nie mają nic wspólnego z prawami człowieka, a tranzycja jest równoznaczna z interwencją hormonalną i chirurgiczną

Nasza ocena:

Fałsz

Więcej o naszym systemie oceniania:

Zachęcamy do przeczytania naszego artykułu dotyczącego transpłciowości, w którym wyjaśniamy podstawowe pojęcia, takie jak płeć biologiczna, płeć kulturowa czy transpłciowość, a także poprzedniego artykułu dementującego tezy Łukasza Sakowskiego.

Prawa człowieka to podstawowe normy przysługujące każdej istocie ludzkiej, wynikające z samego faktu bycia człowiekiem (Powszechna Deklaracja Praw Człowieka). Źródłem wszystkich praw i wolności jest godność każdego człowieka. Mają one charakter powszechny (są takie same dla każdego człowieka), przyrodzony (istnieją one niezależnie od sprawowanej władzy oraz przepisów prawnych), niezbywalny (żadna władza nie może odebrać tych praw ani nie można się ich zrzec), nienaruszalny (istnieją niezależnie od innych rodzajów władzy), naturalny (wynikają z samego faktu bycia człowiekiem) oraz niepodzielny (stanowią integralną i współzależną całość):

Artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.

Z samej idei praw człowieka wynika, że dzieci oraz młodzież mają takie same fundamentalne prawa jak dorośli. Co więcej, przysługują im specjalne prawa (Konwencja o Prawach Dziecka) wynikające z ich wyjątkowych potrzeb, w szczególności ochrony przed przemocą i dyskryminacją, dostępu do edukacji oraz opieki zdrowotnej.

Międzynarodowe standardy ochrony i opieki osób transpłciowych

Tranzycja w perspektywie praw człowieka

Tranzycja to proces dostosowywania różnych aspektów funkcjonowania osoby do życia zgodnie z własną tożsamością płciową. Ta perspektywa pozwala na wyodrębnienie poszczególnych elementów tegoż procesu. Mogą one zachodzić w różnym lub w tym samym czasie, w pełnym lub ograniczonym zakresie, w zależności od indywidualnych potrzeb oraz sytuacji osoby transpłciowej (Rzecznik Praw Obywatelskich):

Tranzycja medyczna opiera się na leczeniu hormonalnym oraz zabiegach operacyjnych. Celem tranzycji medycznej jest dokonanie pożądanych zmian w fizjonomii i ciele osoby transpłciowej.
Tranzycja społeczna oznacza proces zmian w życiu prywatnym, rodzinnym oraz środowisku, których celem jest pełne funkcjonowanie w roli społecznej zgodnej z płcią, z którą się identyfikuje osoba transpłciowa.
Tranzycja prawna polega na korekcie płci metrykalnej, prowadzi do uzgodnienia płci i danych osobowych we wszystkich dokumentach i rejestrach. Celem tranzycji prawnej jest nie tylko pełne funkcjonowanie osoby transpłciowej społecznie, ale także prawnie zgodnie z płcią odczuwaną.

W tym miejscu należy podkreślić, że w świetle praw człowieka, a konkretnie prawa do ochrony godności i prywatności (w tym osobistych aspektów, takich jak seksualność i tożsamość płciowa), przebieg i zakres procesu tranzycji pozostaje sprawą indywidualną każdej osoby transpłciowej.

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich w 2019 roku wydało biuletyn opisujący przestrzeganie praw człowieka w odniesieniu do osób LGBT+ w Polsce. W biuletynie Rzecznik opisuje trudną sytuację młodzieży transpłciowej. Jak stwierdza, sytuacja młodych osób transpłciowych jest szczególnie trudna, ponieważ do momentu osiągnięcia pełnoletniości nie mają możliwości podjęcia działań medycznych i prawnych mających na celu potwierdzenie ich płci. W rezultacie są zmuszane do funkcjonowania w zgodzie z przypisaną im płcią przy narodzeniu, co ogranicza ich możliwości rozwoju zgodnie z tożsamością płciową. Taka sytuacja często negatywnie wpływa na ich osiągnięcia szkolne i rozwój osobowościowy, naraża na przemoc, dyskryminację i wykluczenie transpłciowej młodzieży (RPO, s. 104).

Ponadto Rzecznik podkreśla, że zgodnie z Konwencją praw człowieka i biomedycyny (art. 5) nie można przeprowadzić interwencji medycznej bez pełnej, świadomej zgody osoby poddanej tej interwencji. Osoba musi otrzymać także odpowiednie informacje o celu, naturze oraz konsekwencjach i zagrożeniach związanych z interwencją medyczną. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji osób transpłciowych i procesie tranzycji. RPO podkreśla, że należy ograniczyć leczenie hormonalne lub interwencję chirurgiczną jako wstępny warunek dla prawnego uzgodnienia płci — tranzycji prawnej (RPO, s. 110).

W tym miejscu należy dodać, że w Polsce dostęp do tranzycji prawnej jest szczególnie utrudniony. Nadal w polskim prawie nie ma odpowiedniej regulacji dotyczącej procesu tranzycji prawnej. Zmiana oznaczenia płci widniejącej w dokumentach jest możliwa wyłącznie w drodze procesu cywilnego o ustalenie płci.

W 2011 roku RPO skierował wystąpienie w tej sprawie do ministra sprawiedliwości. Dotyczyło ono konieczności opracowania i przyjęcia kompleksowego aktu prawnego dotyczącego osób transpłciowych oraz pilnej interwencji legislacyjnej w zakresie tranzycji prawnej. Brak możliwości uzgodnienia płci w sposób szybki oraz przejrzysty powoduje ograniczenie kolejnych praw i wolności osób transpłciowych.

Co więcej, jak wskazuje Rzecznik, zgodnie z orzeczeniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka uznanie prawne korekty płci osób transpłciowych jest pozytywnym obowiązkiem państw. Do uproszczenia procesu korekty płci i zagwarantowania możliwości pełnego prawnego uznania korekty płci osoby fizycznej we wszystkich dziedzinach życia w sposób szybki, przejrzysty i przystępny wzywają także Parlament Europejski, Rada Europy i Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka oraz organizacje zajmujące się walką o prawa człowieka.

Wspieranie i afirmacja płci osób transpłciowych

Łukasz Sakowski wielokrotnie stawiał tezę, że wspieranie osób trans poprzez afirmację płci (ang. gender affirmation therapy) dąży do interwencji hormonalnej oraz chirurgicznej, używając przy tym takich określeń jak „okaleczanie dzieci” czy „zmienianie dzieciom płci”, co jest manipulacją. Taki opis procesu afirmacji płci jest nieprawdziwy, wprowadzający w błąd i krzywdzący.

Afirmacja płci może obejmować terapię hormonalną lub operacje, ale jej głównym i nadrzędnym celem jest wspieranie osób transpłciowych i ich rodzin w codziennym funkcjonowaniu społecznym. Terapia afirmująca płeć to każda forma wsparcia, psychoterapii, socjoterapii oraz asystentury, której celem jest osiągnięcie wewnętrznego dobrostanu osoby transpłciowej. Afirmacja płci stoi w opozycji do praktyk „konwersyjnych” oraz „naprawczych”. Praktyki te obejmują interwencje mające na celu zmianę indywidualnego pociągu do osób tej samej płci, tożsamości płciowej i/lub ekspresji niezgodnej z płcią w celu promowania heteroseksualności i/lub ekspresji bądź tożsamości płciowej zgodnej z anatomią płci.

Wysoki Komisarz ONZ ds. Praw Człowieka orzekł, że praktyki „konwersyjne” noszą znamiona tortur i powinny zostać prawnie zakazane. Również Specjalny sprawozdawca ONZ ds. tortur stwierdził, że w niektórych przypadkach terapia konwersyjna może „prowadzić do poważnego i trwającego całe życie fizycznego i psychicznego bólu i cierpienia oraz może być równoznaczna z torturami”. W październiku 2020 roku RPO zwrócił się do premiera Mateusza Morawieckiego o podjęcie działań legislacyjnych w celu zakazu praktyk „konwersyjnych”. RPO wskazywał na sprzeczność takich praktyk zarówno ze współczesną wiedzą naukową, jak i prawami człowieka.

Chociaż praktyki wspierające płeć różnią się między poszczególnymi krajami, to w standardach opieki są one wyznaczane przez Światowe Stowarzyszenie Specjalistów (-tek) do spraw Zdrowia Osób Transpłciowych. W przypadku dzieci nie zaleca się żadnych interwencji medycznych. Co więcej, zanim jakiekolwiek medyczne interwencje u młodzieży będą brane pod uwagę, należy dokonać dogłębnej oceny zagadnień psychologicznych, rodzinnych i społecznych, jak wskazano wyżej. Czas trwania tej oceny może znacząco różnić się w zależności od złożoności danej sytuacji. Medyczne interwencje u młodzieży są podzielone na trzy kategorie: w pełni odwracalne interwencje, częściowo odwracalne oraz nieodwracalne interwencje.

Kryteria terapii hormonalnej i chirurgicznej u młodzieży

Standardy w sposób jasny określają kryteria (s. 21) włączenia hormonów hamujących dojrzewanie:

Osoba nastoletnia wykazywała długotrwały i intensywny wzór nienormatywności płciowej lub dysforii płciowej (tłumionej lub wyrażonej).
Dysforia płciowa pojawiła się lub pogorszyła się razem z początkiem dojrzewania.
Zajęto się wszystkimi współistniejącymi psychologicznym, medycznymi lub społecznymi problemami, które mogłyby wpływać na leczenie (np. takimi, które mogą niekorzystnie wpływać na przestrzeganie zasad leczenia), tak że sytuacja i funkcjonowanie osoby nastoletniej są wystarczająco stabilne, aby móc zacząć leczenie.
Osoba nastoletnia udzieliła świadomej zgody i, w szczególności w sytuacji, gdy osoba nastoletnia nie osiągnęła wieku, w którym może decydować o swoim leczeniu, takiej zgody udzielili rodzice lub inni opiekunowie i są oni zaangażowani we wsparcie osoby nastoletniej podczas procesu leczenia.

Należy także podkreślić, że procedura stosowania terapii hormonalnej u młodzieży znacząco różni się od tej stosowanej wśród dorosłych. Terapia hormonalna u młodzieży jest dostosowana do somatycznego, emocjonalnego i psychicznego rozwoju w okresie adolescencji (s. 21).

Interwencje chirurgiczne nie powinny być przeprowadzone, dopóki (s. 23):

Pacjent/pacjentka nie osiągnie prawnego wieku pełnoletności w danym kraju oraz
Pacjent/pacjentka nie żył/żyła w roli płciowej zgodnej z jego/jej tożsamością płciową w sposób ciągły przez ostatnie co najmniej 12 miesięcy.

Granica wieku powinna być postrzegana jako minimalne kryterium, a nie wskazanie dla aktywnej interwencji.

Odmowa dostępu do odpowiednich interwencji medycznych dla osób w okresie dojrzewania może spowodować, że dysforia płciowa będzie trwać dłużej, a to z kolei może prowokować prześladowanie i stygmatyzację z powodu ich wyglądu. Niestety, doświadczanie dyskryminacji jest silnie powiązane z nasileniem problemów psychiatrycznych w okresie dojrzewania. Dlatego powstrzymywanie dojrzewania i późniejsza feminizująca lub maskulinizująca terapia hormonalna mają wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne transpłciowej młodzieży (s. 23).

Medycyna w obronie transpłciowych dzieci i młodzieży

W odpowiedzi na zapowiedź zmian regulacji prawnych w Stanach Zjednoczonych ograniczających dostęp do świadczeń wspierających osoby transpłciowe (w szczególności dzieci i młodzież) swój sprzeciw wyraziło sześć największych amerykańskich towarzystw medycznych. Pod listem otwartym (kwiecień 2021) podpisało się ponad 600 tysięcy specjalistów zrzeszonych w Amerykańskim Towarzystwie Psychiatrycznym, Amerykańskim Towarzystwie Osteopatycznym, Amerykańskim Kolegium Położników i Ginekologów, Amerykańskim Kolegium Lekarzy, Amerykańskiej Akademii Pediatrii oraz Amerykańskiej Akademii Lekarzy Rodzinnych.

W liście wyrażono zdecydowany sprzeciw wobec wszelkich regulacji oraz przepisów mających wpływ na proces wspierania osób transpłciowych, uznając zdrowie (oraz dostęp do opieki zdrowotnej) za podstawowe prawo każdej osoby, niezależnie od tożsamości płciowej czy orientacji psychoseksualnej.

W maju 2021 roku ponad 140 organizacji eksperckich podpisało się pod listem otwartym wspierającym ustawę, której celem było zapewnienie socjalnej, prawnej i medycznej opieki osobom LGBT+. Proponowane rozwiązania miały chronić dzieci i młodzież LGBT+ przed dyskryminacją i wykluczeniem społecznym.

Moira Szilagyi, Przewodnicząca Amerykańskiej Akademii Pediatrii (AAP), w liście otwartym „Dlaczego stajemy w obronie transpłciowych dzieci i nastolatków?” (sierpień 2022) pisze, że opieka (w paradygmacie Evidence-based Medicine) potwierdzająca tożsamość płciową dzieci i młodzieży jest medyczną koniecznością (co do czego istnieje silna zgoda wśród najważniejszych organizacji medycznych z całego świata). Jak twierdzi, emocjonalna i psychiczna trauma wynikająca z odrzucenia i braku akceptacji zarówno wśród najbliższego otoczenia, jak i ogółu społeczeństwa może powodować rany i blizny, które już nigdy się nie zagoją.

Opieka z poszanowaniem godności dzieci i młodzieży transpłciowej może nawet ratować życie. Jak twierdzi, obowiązkiem lekarzy pediatrów jest zapewnienie pełnego wsparcia na drodze życiowej młodych pacjentów. Decyzja o tym, czy i kiedy rozpocząć proces tranzycji, nie musi prowadzić do terapii hormonalnej lub interwencji chirurgicznej. Decyzja o tranzycji jest osobista i indywidualna.

Podkreśla, że niesłusznie i krzywdząco krytycy afirmacji płci przypisują lekarzom wywieranie nacisku na leczenie hormonalne i chirurgiczne. Tymczasem lekarze promują coś przeciwnego: holistyczne podejście oparte na współpracy osób transpłciowych i specjalistów, bez konkretnego i odgórnie zdefiniowanego celu.

Specjaliści z obszaru medycyny, psychologii, pomocy społecznej oraz prawa są zgodni: wsparcie osób transpłciowych potwierdzające ich tożsamość płciową jest niezbędne i konieczne, może ratować zdrowie i życie młodzieży transpłciowej. Decyzje dotyczące terapii i form leczenia należą do osób transpłciowych, ich rodziców oraz specjalistów.

Wartym odnotowania jest fakt, że manipulacje i dezinformacje dotyczące transpłciowości w Stanach Zjednoczonych dementowały jedne z największych serwisów fact-checking owych, m.in. PolitiFact oraz FactCheck.org.

Sytuacja społeczna osób transpłciowych

Sytuacja społeczna osób transpłciowych w Polsce jest niezwykle trudna. Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego oraz Kampania Przeciwko Homofobii przeprowadziły badania dotyczące sytuacji społecznej osób LGBT+ w Polsce. Raport (wersja skrócona) obejmuje lata 2019-2020 (badania prowadzone są od 1994 roku i realizowane 5 lat). W badaniu wzięły udział 22 883 osoby LGBT+, w tym przede wszystkim osoby młode (67% respondentów miało poniżej 25 lat).

Sytuacja prawna

Identyfikacja płciowa osób transpłciowych ma znikome odzwierciedlenie w ich sytuacji prawnej. Spośród przebadanych osób transpłciowych zaledwie 3% dokonało skutecznie prawnej korekty płci. Tylko 24% badanych osób transpłciowych deklarowało, że ma taką płeć prawną, jakiej chce. Jako przyczynę, dla której nie podejmowano takich prób, osoby transpłciowe najczęściej wskazywały samą procedurę prawną (25% badanych).

Dyskryminacja

W kontakcie ze służbą zdrowia 43% badanych osób transpłciowych przynajmniej raz w ciągu ostatnich dwóch lat spotkało się z przejawami dyskryminacji. Z tego aż 20% doświadczyło sytuacji, w której osoba zajmująca się ich wsparciem psychologicznym próbowała przekonać je do zaakceptowania płci przypisanej przy urodzeniu.

Jedynie około 20% osób trans ujawniło swoją tożsamość płciową przed kadrą akademicką lub szkolną. Niemniej jednak wiele z tych osób spotkało się właśnie ze strony kadry tych instytucji z przejawami dyskryminacji. 21% z osób biorących udział w badaniu po ujawnieniu swojej tożsamości spotkało się z negatywnymi komentarzami. Połowę spotkało doświadczenie używania wobec nich niewłaściwego imienia lub formy płciowej. Spośród wszystkich zbadanych form doznanej przemocy osoby transpłciowe najczęściej ze wszystkich badanych grup doznały przemocy fizycznej (18,7%) i wandalizmu (33,3%).

Zdrowie

Objawy poważnej depresji miało 61,3% osób trans, najwięcej ze wszystkich badanych grup (pozostali przedstawiciele społeczności LGBT+), 15% osób trans spotkało się z sugestiami „leczenia” lub „naprawy” ich tożsamości płciowej ze strony członków grupy religijnej. Z racji obawy przed korzystaniem z publicznych toalet 57% osób wstrzymywało się z korzystaniem z nich pomimo potrzeby, 41% planowało spotkania tak, by uniknąć takiej konieczności, a 39% ograniczało spożycie płynów. Częste odwadnianie się i wstrzymywanie moczu mogą mieć negatywne konsekwencje zdrowotne: 9% badanych doznało infekcji dróg moczowych, a 5% miało problemy z nerkami.

Łukasz Sakowski prawa człowieka — Źródło: Tranzycja.pl

Podsumowanie

Globalna sytuacja osób transpłciowych jest niezwykle trudna. Grupa ta wykorzystywana jest w sporach politycznych, których wynik wpływa na zdrowie i życie osób trans. Dodatkowo świadomość społeczna dotycząca transpłciowości jest na niskim poziomie, co wzmacnia dyskryminację i stygmatyzację tej grupy. To prawa człowieka oraz oparte na nich rozwiązania prawne, medyczne i socjalne są gwarantem dobrostanu psychicznego, zdrowia oraz życia osób transpłciowych.

Masz kryzys? Zadzwoń na bezpłatny numer: 800 70 2222, napisz maila lub porozmawiaj na czacie www.liniawsparcia.pl. Zadzwoń na bezpłatny kryzysowy: telefon zaufania dla dorosłych: 116 123 (czynny codziennie od godz. 14.00 do 22.00). Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży: 116 111 (czynny codziennie od godz. 12.00 do 2.00).

Opis procesu tranzycji prawnej oraz wskazówki dla osób transpłciowych i ich rodzin można znaleźć na tej stronie.

Źródła

Scientific American: https://www.scientificamerican.com/article/what-the-science-on-gender-affirming-care-for-transgender-kids-really-shows/

ACLU: https://www.aclu.org/news/lgbtq-rights/doctors-agree-gender-affirming-care-is-life-saving-care

AAP: https://www.aap.org/en/news-room/aap-voices/why-we-stand-up-for-transgender-children-and-teens/

AAP: https://downloads.aap.org/DOFA/Equality%20Act%20Sign%20On%20Letter%20Final.pdf

AAP: https://downloads.aap.org/DOFA/03-17-21%20Equality%20Act%20Testimony%20for%20the%20Record%20Final.pdf

AACAP: https://www.aacap.org/AACAP/Policy_Statements/2018/Conversion_Therapy.aspx

HRC: https://www.hrc.org/press-releases/2021-slated-to-become-worst-year-for-lgbtq-state-legislative-attacks

WPATH: https://www.wpath.org/media/cms/Documents/SOC%20v7/SOC%20V7_Polish.pdf?_t=1573660119

WPATH: https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/26895269.2022.2100644#page=69

Harvard Health: https://www.health.harvard.edu/blog/the-care-that-transgender-youth-need-and-deserve-202203142704