Teorie spiskowe są nieustannie popularne w sieci i stanowią idealną broń w wojnie informacyjnej. W ostatnim czasie, przy okazji pandemii COVID-19, można było zaobserwować prawdziwy wysyp przeróżnych mniej lub bardziej nieprawdopodobnych hipotez dotyczących np. pochodzenia wirusa powodującego chorobę.
Wiadomym jest również, że fałszywe informacje dotyczące przyczyn rozprzestrzenienia się SARS-CoV-2 były m.in. produkowane przez rosyjskie fabryki trolli. 6 marca 2022 na dwóch profilach facebookowych – konkretnie mowa o Młodych Patriotach oraz Ogólnopolskim Kanale Informacyjnym (treść wpisu w chwili obecnej jest niedostępna) – pojawiły się posty, w których udostępniono wideo mówiące o projekcie „Niebiańska Jerozolima”, czyli planach przeniesienia Izraela na ziemie ukraińskie.
Oryginalne nagranie dotyczące projektu „Niebiańska Jerozolima” zostało opublikowane 14 grudnia 2018 r. na kanale YouTube o nazwie PL1.TV i zostało wyświetlone prawie 460 tysięcy razy. Telewizja internetowa PL1.TV publikuje głównie materiały antysystemowe, a w trakcie pandemii rozpowszechniała treści antyszczepionkowe.
W sieci można znaleźć wiele podobnych artykułów, które podejmują temat przeniesienia Izraela na nowe tereny lub budowy państwa żydowskiego m.in. w Polsce. Pokłosiem tego typu narracji jest materiał w serwisie internetowym „Gazeta Warszawska”, w którym napisano, że obecność izraelskiego szpitala polowego w ogarniętej wojną Ukrainie jest początkiem budowy państwa żydowskiego w tym kraju i że podobne działania mają mieć miejsce w Polsce. Nawet w ostatnich tygodniach niektórzy internetowi twórcy wracają do szeroko rozumianej koncepcji budowy „Niebiańskiej Jerozolimy”.
Czy Henry Kissinger przewidział koniec Izraela w przeciągu 10 lat?
W przywołanym wyżej filmie opublikowanym na kanale YouTube PL1.TV jako specjalista występuje Leszek Pietrzak, historyk, były pracownik Instytutu Pamięci Narodowej, Urzędu Ochrony Państwa oraz Biura Bezpieczeństwa Narodowego. Obecnie zajmuje się prowadzeniem na YouTube swojego kanału „Zakazane Historie” i współpracuje z „Warszawską Gazetą” – kontrowersyjnym tygodnikiem, który odwołuje się m.in. do antysemityzmu i promuje treści antyszczepionkowe.
We wspomnianym materiale, opublikowanym oryginalnie na YouTube, Pietrzak stawia tezę, rzekomo niezwykle popularną wśród analityków i ekspertów zajmujących się zagadnieniami geopolitycznymi, że „za 10 lat nie będzie Izraela”. Słowa te jego zdaniem miał wypowiedzieć Henry Kissinger – były sekretarz stanu podczas prezydentury Richarda Nixona i Geralda Forda.
Po przeprowadzeniu researchu okazuje się, że Kissinger nic takiego nie powiedział. Prawdopodobnie jako pierwsza słowa te przypisała amerykańskiemu dyplomacie, a nawet – mówiąc kolokwialnie – włożyła mu je w usta, Cindy Adams – prowadząca kolumnę plotkarską w „New York Post”. Wiele wskazuje również na to, że opinia, którą przypisuje się Kissingerowi stała się „popularna” po tym jak pojawiła się w wyżej wspomnianym amerykańskim tabloidzie. W efekcie Tara Butzbaugh – pracowniczka biura Kissingera zaprzeczyła temu 25 września 2012 r. na łamach „The Times of Israel”.
Ihor Berkut i projekt „Niebiańska Jerozolima”
Za projekt „Niebiańska Jerozolima” odpowiadać ma Ihor Berkut (znany również jako Harry Berkut lub Igor Gekko). Ta „dość zagadkowa postać ukraińskiej polityki” to lider małoznaczącej prorosyjskiej partii Wielka Ukraina. Polityk opowiadał się przeciwko członkostwu Ukrainy w międzynarodowych sojuszach i porozumieniach takich jak Pakt Północnoatlantycki czy Unia Europejska. Popierał również prorosyjski separatyzm na terenie Ukrainy. Jego partia od wielu lat nie uczestniczy aktywnie w życiu politycznym Ukrainy, choć – jak zauważa jeden z ukraińskich serwisów fact-checkingowych – jest nadal zarejestrowana jako aktywna.
W chwili pisania tego artykułu strona internetowa wspomnianej organizacji politycznej nie działa. Okazuje się również, że witryna była aktywna do 2014 r, a ostatnie wpisy na niej zostały umieszczone w 2013 r. W 2020 r. ukraiński portal Texty donosił o zatrzymaniu Berkuta oraz dwóch innych prorosyjskich działaczy i postawieniu im zarzutów m.in. nawoływania do zmiany ustroju konstytucyjnego oraz integralności terytorialnej Ukrainy.
Czy Izrael planuje przenieść się do południowo-wschodniej Ukrainy?
Ze względu na zagrożenie ze strony państw arabskich, Izrael miałby przenieść się na tereny południowo-wschodniej Ukrainy. Według opublikowanego na YouTube filmu, „Niebiańska Jerozolima” miałaby powstać w granicach dzisiejszych obwodów dniepropietrowskiego, zaporoskiego, chersońskiego, mikołajewskiego oraz odeskiego. W omawianym fałszywym materiale narrator stwierdza, że wybór padł na ten region, ponieważ w średniowieczu stanowił część państwa Chazarów, w którym religią panującą miał być judaizm.
Chazarowie byli pół-nomadycznym ludem pochodzenia tureckiego, który po konfliktach z Arabami, w 737 r. przeniósł swoją stolicę do Itil – miasta nieopodal ujścia Wołgi. W następnych latach rozpoczęli ekspansję na zachód i w VIII w. osiągnęli szczyt swojej potęgi. Państwo Chazarów rozciągało się wtedy od północnego wybrzeża Morza Czarnego (konkretnie od dolnej Wołgi i Morza Kaspijskiego) na wschodzie do Dniepru na zachodzie. Niektóre źródła pisane, które można datować na IX i X w. przekazują, że w VIII w. Chazarowie mieli przyjąć judaizm jako swoją religię. W świecie naukowym ta hipoteza budzi wiele kontrowersji i jest przedmiotem wielu zażartych dyskusji i sporów.
Shaul Stampfer, profesor Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, zajmował się tym tematem od wielu lat, a jego badania zwieńczył artykuł opublikowany w „Jewish Social Studies” w 2013 r. Uczony stwierdza, że analizowane przez niego teksty to pseudoepigrafy (dzieła, których autorstwo przypisuje się określonej osobie, a w rzeczywistości zostały napisane przez kogoś innego), a wiarygodne teksty nic nie wspominają o domniemanej przez wielu konwersji Chazarów na judaizm. Ponadto nie znajduje się żadnych dowodów archeologicznych na domniemaną zmianę ich religii. Shaul Stampfer wygłosił w 2015 r. także swoje zdanie na ten temat w wykładzie przygotowanym dla Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, w którym wyjaśnił, że źródła mówiące o konwersji nomadycznego ludu na judaizm są wewnętrznie sprzeczne, nielogiczne, zawierają błędy merytoryczne i dlatego należy uznać je za fałszywe.
Na chwilę obecną nie ma przekonujących dowodów na to, że Chazarowie przyjęli judaizm. Tezę tę należy uznać więc za niepotwierdzoną.
Tajne porozumienie między Izraelem i Ukrainą
W dalszej części filmu opublikowanego przez PL1.TV, wspomniany wyżej Leszek Pietrzak informuje, że rządy Izraela i Ukrainy zawarły tajne porozumienie dotyczące osadnictwa Żydów na terenie południowo-wschodniej Ukrainy. W wielu miejscach sieci można znaleźć fragmenty przeklejane z jednego źródła, mówiące że „Times of Israel” miał informować o rzekomym zawarciu tajnego porozumienia. Fragment ten pojawia się w kontekście „Żydowskiej Republiki na Krymie” oraz analizy sytuacji geopolitycznej Izraela, którą przeprowadzał Pietrzak dla „Gazety Finansowej”. Obydwa artykuły pojawiły się we wrześniu 2018 r. Warto przypomnieć, że do tematu tajnych porozumień między Kijowem i Jerozolimą wrócił ostatnio Leszek Pietrzak na swoim kanale YouTube w filmie „Przyszłość Izraela”, który został opublikowany 25 marca 2022 r.
Z logicznego punktu widzenia, jeżeli porozumienia są tajne, to istnieje niewielka szansa, że ujrzą światło dzienne i będzie o nich wiedziała tylko garstka zaangażowanych w rozmowy dyplomatyczne osób. Czerwoną lampkę w tym wypadku powinno również zapalić u czytelnika przywoływanie anonimowego źródła z otoczenia Benjamina Netanyahu, ówczesnego premiera Izraela, oraz maszynowe przeklejanie wyżej wspomnianego fragmentu.
Nie sposób ustalić, skąd środowiska spiskowe otrzymały te ściśle tajne informacje, jednak nie znajdują one potwierdzenia w żadnych przeszłych czy obecnych działaniach Izraela.
Podsumowanie
Całość linii narracyjnej zarówno w przypadku prób budowy Izraela w południowo-wschodniej Ukrainie jak i w Polsce opiera się na sensacji, tajemnicy oraz wiedzy posiadanej przez nielicznych internetowych ekspertów, którzy przejrzeli rzekomy spisek.
Fałszywe założenia podpiera się autorytetem ekspertów i stopni naukowych (w tym przypadku Henry Kissinger oraz dr Leszek Pietrzak). Kwestie, których uznanie w środowisku akademickim jest co najmniej wątpliwe, przedstawia się jako prawdę historyczną. Na sam koniec warto zauważyć, że wg raportu CyberPolicy NASK tzw. „Nowa Chazaria” i „Nowa Jerozolima” są jednymi z osi prowadzenia dezinformacji przez Rosję. W tym kontekście nie powinno dziwić, że film prezentujący fałszywą narrację zyskał drugie życie akurat w momencie kiedy Rosja zaatakowała Ukrainę. Zdziwienia nie powinna też budzić działalność polityczna Ihora Berkuta, firmowanie przez niego „Niebiańskiej Jerozolimy” i zatrzymanie go przez służby ukraińskie.
Źródła:
Artykuł wskazujący na to, że Cindy Adams zamieściła informację o wyrwanym z kontekstu cytacie Henryego Kissingera o przyszłości Izraela: https://blogs.umb.edu/quoteunquote/2012/09/26/cindy-adams-breathlessly-and-casually-passes-on-an-elusive-kissinger-quote-about-israels-future/
Nota Tary Butzbaugh na łamach „The Times of Israel”, w której dementuje doniesienia o słowach Henry’ego Kissingera na temat przyszłości Izraela: https://www.timesofisrael.com/kissinger-staffer-ex-secretary-of-state-didnt-make-no-israel-quote/
Artykuł ukraińskiego serwisu fact-checkignowego, gdzie zawarto m.in. informację o braku aktywności partii Wielka Ukraina: https://voxukraine.org/fejk-ukrayintsiv-chekaye-utilizatsiya-ta-rozprodazh-ukrayini-polshhi/
Artykuł ukraińskiego serwisu Texty o zatrzymaniu przez ukraińskie służby Ihora Berkuta: https://texty.org.ua/fragments/101297/sbu-vykryla-kremlivskoho-kursanta-ta-redaktoriv-sajtiv-yaki-orhanizovuvaly-separatystski-akciyi-v-ukrayini/?fbclid=IwAR39BaGBgH65iXc9dYwRiwXROhsSI1n4ihk5Db5nlAz51aqbSF9Zi17nTAE
Abstrakt artykułu Shaula Stampfera opublikowanego w „Jewish Social Studies”: https://www.jstor.org/stable/10.2979/jewisocistud.19.3.1
Wykład Shaula Stampfera dla Muzeum Historii Żydów Polskich Polin: https://polin.pl/pl/wydarzenie/czy-zydzi-pochodza-od-chazarow
Raport CyberPolicy NASK: https://cyberpolicy.nask.pl/raport-zjawisko-dezinformacji-w-dobie-rewolucji-cyfrowej-panstwo-spoleczenstwo-polityka-biznes/
