Jedną z najpopularniejszych fałszywych narracji, którą posługuje się Kreml, aby uzasadnić rosyjską agresję na Ukrainę, jest ta dotycząca istnienia rzekomych amerykańskich biolaboratoriów na terenie Ukrainy. W artykule wyjaśniamy pochodzenie tej teorii spiskowej oraz w jaki sposób wykorzystali ją Rosjanie w swojej machinie propagandowej.
Pochodzenie teorii o biolaboratoriach w Ukrainie
Pierwsza wzmianka rosyjskiej propagandy o amerykańskich laboratoriach w Ukrainie pojawiła się w kwietniu 2020 roku, czyli podczas szczytu pierwszej fali COVID-19. Maria Zacharowa, rzeczniczka rosyjskiego MSZ, oskarżyła Stany Zjednoczone o prace nad tworzeniem i modyfikacją patogenów niebezpiecznych chorób, w tym dla celów wojskowych, w laboratoriach na terenie państw postowieckich.
Amerykański ślad fake newsa
Jak możemy przeczytać w artykule NBC News, według Pyrra Technologies, firmy zajmującej się cyberbezpieczeństwem, pierwsza wzmianka o biolaboratoriach pojawiła się w skrajnie prawicowej amerykańskiej sieci społecznościowej Gab 14 lutego, czyli 10 dni przed rosyjską inwazją. Użytkownik @SKYior dołączył na tym portalu grafikę zatytułowaną „Ekskluzywne amerykańskie laboratoria biologiczne na Ukrainie, które są finansowane na koszt Departamentu Obrony USA”. Nie zyskała ona dużego rozgłosu, aż do wybuchu wojny.
24 lutego na portalu Twitter, użytkownik @WarClandestine, zamieścił tę samą mapę, sugerując, że Rosja bombarduje w Ukrainie biolaboratoria. Według pozarządowej organizacji ADL (Anti-Defaation League), za kontem @WarClandestine stoi Jacob Creech, weteran Gwardii Narodowej związany z ruchem konspiracyjnym QAnon. 26 lutego przyznał się w podcaście innego wyznawcy QAnon, że to on stoi za spiskową teorią o biolaboratoriach w Ukrainie.
Tym razem informacja o tajnych laboratoriach zyskała na popularności. Podchwycił ją Alex Jones, właściciel strony InfoWars i jeden z najpopularniejszych teoretyków spiskowych w Stanach Zjednoczonych. 6 kwietnia Creech zostaje zaproszony do programu Alexa Jonesa, aby podzielić się na żywo ze swoim „odkryciem” będącym w rezultacie grafiką wrzuconą przez anonimowe konto na portalu Gab.
Rosjanie przejmują narrację
27 lutego ambasada Rosji w Bośni i Hercegowinie opublikowała tweeta, w którym oskarżyła Stany Zjednoczone o wybudowanie wojskowych laboratoriów biologicznych, w których „opracowuje się metody zniszczenia narodu rosyjskiego na poziomie genetycznym”.
3 marca Siergiej Ławrow, Minister Spraw Zagranicznych Rosji, wystąpił z oficjalnym stanowiskiem o dwóch, zbudowanych przez Stany Zjednoczone, laboratoriach wojennych, w których rzekomo pracuje się nad rozwojem patogenów.
6 marca narracja o niebezpiecznej biologicznej broni produkowanej w Ukrainie dotarła do mainstreamowych mediów w USA, dzięki programowi Tuckera Carlsona z Fox News. Carlson pytał w nim: „Po co Ukrainie biologiczna broń?”. Potwierdzeniem jego przekonania o tajnych ukraińskich biolaboratoriach była wypowiedź Victorii Nuland, podsekretarz stanu USA. Podczas wysłuchania w amerykańskim Senacie przyznała, że „Ukraina posiada biologiczne obiekty badawcze, o które jesteśmy teraz dość zaniepokojeni, gdyż siły rosyjskie mogą dążyć do uzyskania kontroli nad nimi” oraz „Pracujemy z Ukraińcami nad tym, jak mogą zapobiec temu, aby jakiekolwiek z tych materiałów badawczych wpadły w ręce rosyjskich sił”. Te słowa stały się dla Carlsona dowodem na istnienie tajnych laboratoriów produkujących biologiczną broń przeciwko Rosji.
8 marca, rosyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych wydało oświadczenie, z którym oskarżono Ukrainę o tworzenie komponentów broni biologicznej w laboratoriach zlokalizowanych blisko terytorium Rosji.
Dokumenty, które podważają teorię spiskową
17 marca gen. Igor Kiriłłow z Ministerstwa Obrony Rosji poinformował na konferencji prasowej, że rosyjska armia uzyskała dokumenty potwierdzające, jakoby Pentagon był zaangażowany w finansowanie wojskowych projektów biologicznych w Ukrainie.
W kontekście szkód spowodowanych przez ptasią grypę w 2021 roku w Rosji, w wyniku której zniszczeniu uległo 6 mln sztuk drobiu, powołał się na projekt FLU-FLYWAY prowadzony przez Instytut Medycyny Weterynaryjnej w Charkowie. Instytut ten badał dzikie ptaki jako wektory rozprzestrzeniania się ptasiej grypy. Jednak na zaprezentowanym podczas konferencji dokumencie pokazano grafikę, która pokazała odwrotny kierunek migracji ptaków, czyli z Rosji do Europy, niż ten sugerowany przez Kiriłłowa, który miałby udowadniać zagrożenie dla terytorium Federacji Rosyjskiej.
Chiński wątek
Tego samego dnia, na konferencji prasowej rzecznik chińskiego MSZ, Zhao Lijian powiedział:
Ostatnio amerykańskie laboratoria biologiczne na Ukrainie rzeczywiście przyciągają wiele uwagi. Według doniesień, w obiektach tych przechowywana jest duża ilość niebezpiecznych wirusów. Rosja podczas swoich operacji wojskowych odkryła, że USA wykorzystuje te obiekty do prowadzenia planów bio-militarnych.
Lijian nie sprecyzował, o które doniesienia chodzi. Co ciekawe, ten sam minister w 2021 opublikował tweeta z teledyskiem promującym teorię spiskową sugerującą, że koronawirus COVID-19 został wyprodukowany i wyciekł z instalacji wojskowej we Frederick w stanie Maryland, około 80 km na północ od Waszyngtonu. O sprawie pisało między innymi BBC.
Teoria o biolaboratoriach w Gruzji z 2018 roku
Sama narracja o biolaboratoriach grożących Rosji w krajach ościennych nie jest nowa. Była już wykorzystana w 2018 roku wobec Gruzji. Maria Zacharowa, podczas swojego briefingu, wyraziła zaniepokojenie wobec otwartego w 2013 roku laboratorium trzeciego stopnia ochrony biologicznej we wsi Alekseevka koło Tibilisi, zwane obecne Centrum Badawczym R. Lugara.
Jak możemy przeczytać na stronie Europejskiego Centrum Projektów Pozarządowych, Centrum Lugara, nazwane tak od nazwiska amerykańskiego senatora Richarda Lugara, zostało zbudowane za 150 mln dolarów z budżetu USA, a od 2018 jest w pełni zarządzane i finansowane przez Ministerstwo Zdrowia Gruzji. W trakcie pandemii COVID-19 placówka zajmowała się walką z rozprzestrzenianiem się tej choroby.
Centrum Lugara to laboratorium o poziomie bezpieczeństwa biologicznego BSL-3, co oznacza, że spełnia ono wszelkie konieczne normy dla prowadzenia badań nad bakteriami i wirusami powodującymi ciężkie, potencjalnie śmiertelne choroby. Obok gruzińskich naukowców, pracują tam także amerykańscy badacze z U.S. Army Medical Research Directorate-Georgia, realizując zadania, chociażby z zakresu nadzoru nad chorobami czy rozwoju szczepionek.
Czym w rzeczywistości są laboratoria w Ukrainie?
Od lat 90. Waszyngton i Kijów współpracują w zakresie zapobiegania rozprzestrzenianiu się broni masowego rażenia i zwalczania niebezpiecznych chorób. Za kooperację odpowiedzialne jest założone w 1998 roku Biuro Redukcji Zagrożeń Obronnych, które w Ukrainie prowadzi cztery programy. Jeden z nich dotyczy toczącej się wojny propagandowej między Rosją a Stanami Zjednoczonymi i Ukrainą, czyli Program Redukcji Zagrożeń Biologicznych.
Jak możemy przeczytać na stronie internetowej amerykańskiej ambasady w Kijowie:
Biuro Redukcji Zagrożeń Biologicznych współpracuje z krajami partnerskimi w celu przeciwdziałania zagrożeniu wybuchem (celowym, przypadkowym lub naturalnym) najgroźniejszych chorób zakaźnych na świecie. Program realizuje swoją misję redukcji zagrożeń biologicznych poprzez rozwój kultury zarządzania ryzykiem biologicznym, międzynarodowe partnerstwa badawcze oraz zdolność partnerów do wzmocnienia środków bezpieczeństwa biologicznego, ochrony biologicznej i nadzoru biologicznego. Priorytetami Programu Redukcji Zagrożeń Biologicznych na Ukrainie są: konsolidacja i zabezpieczenie patogenów i toksyn mających znaczenie dla bezpieczeństwa oraz dalsze zapewnianie Ukrainie możliwości wykrywania i zgłaszania ognisk spowodowanych przez niebezpieczne patogeny, zanim staną się one zagrożeniem dla bezpieczeństwa lub stabilności.
Na stronie ambasady USA w Ukrainie opublikowano 15 dokumentów, w których szczegółowo opisano 12 różnych laboratoriów i instytucji, które posiadają lub są w trakcie uzyskiwania „pozwolenia na pracę z (nieokreślonymi) patogenami”. Jak wynika z tych dokumentów, fundatorem dla większości laboratoriów jest Ministerstwo Obrony Stanów Zjednoczonych. Odbiorcami są Ministerstwo Zdrowia Ukrainy (8 przypadków) oraz Państwowa Służba Weterynaryjna i Fitosanitarna Ukrainy (4 przypadki).
Laboratoria znajdują się w Zakarpaciu, Winnicy, Tarnopolu, Lwowie, Ługańsk, Chersoniu, Charkowie, Dniepropietrowsku oraz w Odessie. Wszystkie powstały w latach 2009-2012, a łączny koszt ich budowy wyniósł 21,3 miliona dolarów.
Znikające i powracające dokumenty o biolaboratoriach
O ile dokumenty te do wybuchu wojny znajdowały się oraz widnieją aktualnie na stronie ambasady, to dwa dni po inwazji Rosji na Ukrainę zostały usunięte, o czym poinformowała bułgarska dziennikarka Dilyana Gaytandzhieva na swoim Twitterze. Skasowanie dokumentacji o amerykańskich inwestycjach w biolaboratoria w Ukrainie z serwerów placówki stało się wodą na młyn kremlowskiej propagandy, o której przykładach pisaliśmy wcześniej.
Dokumenty powróciły na witrynę ambasady Waszyngtonu 10 marca, krótko po oświadczeniu Departamentu Stanu, w którym zdementowano kremlowską narrację o rzekomej działalności Stanów Zjednoczonych w Ukrainie związanej z produkcją broni chemicznej i biologicznej. Zapewniono w nim, że USA w pełni przestrzegają swoich zobowiązań wynikających z Konwencji o zakazie broni chemicznej i Konwencji o broni biologicznej oraz nie opracowują, ani nie posiadają takiej broni. Jednocześnie w komunikacie Stany Zjednoczone oskarżyły Rosję o aktywne programy broni chemicznej i biologicznej.
Podsumowanie
Obecnie w Ukrainie istnieje kilkanaście laboratoriów, które zajmują się przeciwdziałaniem zagrożeniu wybuchem najgroźniejszych chorób zakaźnych. Ich fundatorem był rząd Stanów Zjednoczonych, jednak wszystkie z nich są obecnie obsługiwane wyłącznie przez ukraińskie podmioty.
Istnienie tych laboratoriów, inaczej niż głoszą grupy spiskowe i rosyjscy propagandziści, nigdy nie było tajemnicą. Jednakże tymczasowe usunięcie dokumentów dotyczących ich budowy ze strony ambasady na początku wojny było szkodliwe, gdyż niepotrzebnie dolało paliwa do machiny kremlowskiej propagandy.
Rosja nigdy nie przedstawiła dowodów na produkcję broni biologicznej w ukraińskich laboratoriach, a sama fałszywa narracja podczas aktualnej inwazji, ma swoje źródło w anonimowym koncie na portalu Gab.
Źródła
Politifact: https://www.politifact.com/article/2022/mar/11/russia-china-and-tucker-carlson-lack-evidence-ukra/
Business Insider: https://www.businessinsider.com/infowars-conspiracy-theory-appears-in-russian-chinese-propaganda-on-ukraine-2022-3?r=US&IR=T
BBC: https://www.bbc.com/news/world-us-canada-58273322
Ambasada USA w UA: https://ua.usembassy.gov/embassy/kyiv/sections-offices/defense-threat-reduction-office/biological-threat-reduction-program/
Departament Stanu: https://www.state.gov/the-kremlins-allegations-of-chemical-and-biological-weapons-laboratories-in-ukraine/
ECPP: https://www.ecpp.org.pl/centrum-lugara-gruzinskie-laboratorium-w-ogniu-rosyjskiej-dezinformacji/
