Temat przestępczości w kontekście migracji budzi w Polsce wiele emocji i jest często wykorzystywany w debacie publicznej jako argument w sporach politycznych. W znacznej mierze temat ten oparty jest na stereotypach oraz błędnych przesłankach. Badania naukowe wskazują, że związek między migracją a przestępczością jest znacznie bardziej złożony niż sugerują uproszczone narracje.
Zapraszamy na Tydzień Edukacji Globalnej z FakeNews.pl! Od 17 do 21 listopada będziemy publikować serię wpisów prezentującą rzetelne informacje na temat migracji w odniesieniu do popularnych mitów, które krążą w przestrzeni publicznej. Opowiemy również o tym, czym jest edukacja globalna czy co oznacza globalne Południe i Północ.
Dotychczasowe artykuły opublikowane w ramach TEG:
- Czym jest edukacja globalna? Globalne wyzwania i odpowiedzialność
- Rzeczywista skala migracji – fakty i liczby
- Ekonomiczny bilans migracji – czy migranci przyjeżdżają tylko po zasiłki?
- Migracja – wybór czy konieczność?
Migracja a przestępczość w Polsce
Gdy przestępstwa popełniają osoby z grup mniejszościowych, ich pochodzenie czy wyznanie staje się głównym elementem medialnych nagłówków. Ten pozornie neutralny zabieg informacyjny kreuje w rzeczywistości fałszywy obraz narastającej fali przestępczości związanej z migracją. Tymczasem według danych mimo znaczącego wzrostu liczby osób z doświadczeniem uchodźczym w Polsce w ostatnich latach — zwłaszcza po inwazji Rosji na Ukrainę — poziom przestępczości pozostaje stabilny, a w niektórych kategoriach wręcz spada. Wskaźnik przestępstw na tysiąc mieszkańców w Polsce wynosi 36,73 przypadków rocznie i należy do najniższych w Europie, co przeczy twierdzeniom o rzekomym gwałtownym wzroście przestępczości związanej z migracją.
Przestępstwa stwierdzone przez Policję w zakończonych postępowaniach przygotowawczych w Polsce
Problematyka przestępczości cudzoziemców w Polsce jest często wykorzystywana w debacie publicznej, jednak analiza statystyk wskazuje na znacznie bardziej złożony obraz niż ten, który prezentują niektóre narracje. Według danych Komendy Głównej Policji w 2024 roku zatrzymano 16 437 obcokrajowców za złamanie prawa. Jest to spadek o 857 w porównaniu do roku poprzedniego. Liczba migrantów w Polsce szacowana jest obecnie na około 2,5 miliona. Oznacza to, że udział cudzoziemców popełniających przestępstwa wynosi około 0,65%, czyli mniej niż 1%. Dla porównania, w 2015 roku szacowano liczbę migrantów na 220 tys., przy wskaźniku przestępczości wyższym niż obecnie i wynoszącym 1,15%. W 2019 roku liczba migrantów wzrosła natomiast do około 1,2 miliona, a wskaźnik przestępczości był zbliżony do dzisiejszego, wynoszącego około 0,64%.
Najczęstszą przyczyną interwencji służb wobec osób bez obywatelstwa polskiego w 2024 roku była jazda pod wpływem alkoholu. Najwięcej zatrzymań odnotowano wśród Ukraińców (9753) – głównie za jazdę po alkoholu (2943) i kradzieże (930). Gruzini byli zatrzymywani 1780 razy, najczęściej za kradzieże, jazdę po alkoholu i posiadanie narkotyków. Białorusini zajmowali trzecie miejsce (1122 zatrzymania), również głównie za jazdę po alkoholu i kradzieże. Wśród przestępstw popełnianych przez migrantów znajdują się też: podrabianie dokumentów, przestępstwa narkotykowe, bójki, wypadki komunikacyjne, kradzieże z włamaniem oraz oszustwa, jednak ogólnie odsetki te pozostają niskie w kontekście całej populacji migrantów w Polsce.
Co mówią międzynarodowe badania
Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych pokazują, że dzielnice o wysokiej koncentracji mieszkańców z doświadczeniem migracji są bezpieczniejsze niż porównywalne dzielnice bez migrantów. Angielskie badanie obejmujące trzy dekady danych (lata 1971-2002) wykazało, że bezpieczeństwo dzielnic rośnie wraz ze wzrostem liczby migrantów. Osoby migrujące często należą do najbardziej praworządnych członków społeczeństwa, ponieważ zależy im na legalizacji pobytu lub uzyskaniu obywatelstwa. W jeszcze większym stopniu dotyczy to osób o nieuregulowanym statusie prawnym, które szczególnie unikają jakichkolwiek problemów z prawem, wiedząc, że aresztowanie może oznaczać deportację.
Brak związku przyczynowego między migracją a przestępczością potwierdza także badanie z 2024 roku. Jego autorzy przeanalizowali m.in. dane z lat 2002–2017 dotyczące migrantów i wskaźników przestępczości z 23 państw europejskich. Inne badania wskazują ponadto, że media odgrywają kluczową rolę w dysonansie między rzeczywistymi danymi o przestępczości a odczuciami społeczeństwa. Według badania dotyczącego szwajcarskiego referendum z 2009 roku w sprawie zakazania budowy minaretów przy meczetach media były dwukrotnie bardziej skłonne relacjonować przestępstwa popełniane przez migrantów niż przez rodzimych obywateli, co zdaniem autorów badania zwiększyło poparcie dla zakazu. Z kolei w badaniu dotyczącym Chile, gdzie populacja migrantów potroiła się między 2010 a 2017 rokiem, badacze nie stwierdzili związku przyczynowego między migracją a przestępczością, ale zaobserwowali znaczny wzrost obaw publicznych, szczególnie w gminach z wyższą liczbą stacji medialnych. Sugeruje to, że konkurencja między mediami może wzmacniać lęki społeczne niezwiązane z rzeczywistym wzrostem przestępczości.
Równocześnie należy podkreślić, że związek między migracją a przestępczością to zagadnienie skomplikowane, wielowymiarowe i zależne od lokalnego kontekstu. Chociaż niektóre badania dokumentują wyższe wskaźniki przestępczości wśród migrantów, analizy naukowe wykazują, że związek ten zależy od warunków socjoekonomicznych i szans na rynku pracy, a nie wynika bezpośrednio z pochodzenia i doświadczenia migracji. Różne metodologie badawcze oraz sposób kategoryzacji migrantów mogą prowadzić do rozbieżnych wniosków. Zrozumienie tego zagadnienia wymaga zatem podejścia uwzględniającego szerszy kontekst społeczny i ekonomiczny danego państwa.
Problemy z porównywaniem statystyk
Szwecja jest często przytaczanym przykładem w dyskusjach o negatywnych skutkach migracji, jednak rzeczywista sytuacja w tym kraju jest bardziej skomplikowana. Choć dane wskazują, że migranci wchodzą w konflikt z prawem średnio dwa razy częściej niż ogół populacji, wzrost przestępczości w Szwecji wiąże się przede wszystkim ze strukturą demograficzną napływających osób — głównie młodymi samotnymi mężczyznami żyjącymi w szarej strefie ekonomicznej. Bezpieczeństwo w Szwecji i w innych państwach jest ponadto trudne do oceny bez rozróżnienia pomiędzy konkretnymi kategoriami przestępstw.
Statystyki przestępczości obejmują m.in. naruszenia przepisów migracyjnych, oszustwa podatkowe, kradzieże, napady czy zabójstwa. Wzrost przestępczości jest więc częściowo wynikiem ujęcia w statystykach także przestępstw właściwych wyłącznie dla migrantów (np. nielegalny pobyt w kraju). Jednak, kiedy przeanalizuje się najpoważniejsze przestępstwa takie jak zabójstwa, Szwecja wcale nie wyróżnia się jako szczególnie niebezpieczne miejsce w porównaniu z innymi państwami europejskimi. Innym problemem metodologicznym występującym w wielu państwach jest łączenie wszystkich osób bez obywatelstwa danego kraju w jedną kategorię, bez rozróżnienia statusu pobytu (migranci legalni, osoby ubiegające się o azyl, osoby o nieuregulowanym statusie czy turyści). Zbierane dane rejestruje się wtedy wyłącznie na podstawie obywatelstwa, co prowadzi m.in. do trudności w ustaleniu, czy wskaźniki przestępstw dotyczą osób przebywających na stałe, czy czasowo.
Warto więc zaznaczyć, że wzrost przestępczości wśród migrantów w niektórych państwach np. w Szwecji, wiąże się zarówno ze sposobem prowadzenia statystyk, jak i czynnikami strukturalnymi, które wpływają na szanse życiowe migrantów. Sam udział w przestępczości nie wynika wyłącznie z migracji jako takiej, lecz ze splotu warunków społecznych, polityki integracyjnej i klasyfikacji prawnych.
Język mediów i efekt jednorodności grupy obcej
Dyskursy medialne dotyczące migracji mają ogromny wpływ na kształtowanie postaw społecznych. Język opisujący zjawisko migracji jest często obarczony stereotypami, a zwroty takie jak „inwazja” czy „najazd” czy mają na celu wywołanie strachu, zakrzywiając przy tym rzeczywistą skalę migracji. Kiedy jesteśmy konfrontowani z narracjami zbudowanymi na strachu przed migrantami, emocje przesłaniają fakty i dane, aktywując uniwersalne błędy poznawcze. Dlatego tak istotne jest sięganie do sprawdzonych źródeł i konfrontowanie przekazów medialnych z faktami. Jednym z kluczowych zjawisk wpływających na postrzeganie migrantów jest efekt jednorodności grupy obcej. Polega on na postrzeganiu osób należących do grupy obcej jako bardziej do siebie podobnych i jednorodnych niż członków własnej grupy. Konsekwencją tego mechanizmu jest powstawanie stereotypów i tendencja do generalizacji.
Język mediów pełni rolę filtra kształtującego naszą percepcję, często tworząc obraz, który odbiega od rzeczywistości. Przykład badania Ipsos dotyczącego postrzegania liczby morderstw doskonale ilustruje tę dynamikę. Mimo, że statystyki pokazują znaczny spadek zabójstw od 2000 roku, wielu ludzi wierzy, że jest ich więcej. To dowodzi jak percepcja bezpieczeństwa może być silnie zniekształcona.
Procent osób, które uważają, że liczba zabójstw w ich kraju jest większa niż w 2000 roku
*Wskaźniki zabójstw znacząco spadły we wszystkich tych państwach – z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych.
Podsumowanie
Percepcja społeczna dotycząca skali migracji i jej wpływu na bezpieczeństwo znacznie odbiega od rzeczywistości. Wynika to w szczególności z mechanizmów psychologicznych oraz sposobu przedstawiania tematyki migracyjnej w mediach. Język używany w debacie publicznej, który jest pełen określeń takich jak „inwazja” czy „najazd” oraz systematyczne podkreślanie pochodzenia sprawców przestępstw w mediach, celowo budzą strach i zniekształcają obraz rzeczywistości.
Pomimo wzrostu liczby migrantów w Polsce, rzeczywisty wskaźnik przestępczości pozostaje niski i stabilny, a przestępstwa popełniane przez cudzoziemców stanowią niewielki procent ogółu. Najczęściej dotyczą one wykroczeń takich jak jazda pod wpływem alkoholu, kradzieże czy oszustwa, przy czym odsetek ten nie przekracza 1% wśród szacowanej populacji migrantów.
Badania naukowe wskazują, że związek między migracją a przestępczością jest znacznie bardziej złożony niż sugerują uproszczone narracje. Chociaż niektóre badania dokumentują wyższe wskaźniki przestępczości wśród cudzoziemców, analizy naukowe wykazują, że związek ten zależy od warunków socjoekonomicznych i szans na rynku pracy, a nie wynika bezpośrednio z pochodzenia i doświadczenia migracji. Różne metodologie badawcze oraz sposób kategoryzacji migrantów mogą prowadzić do rozbieżnych wniosków. Zrozumienie tego zagadnienia wymaga zatem podejścia uwzględniającego szerszy kontekst społeczny i ekonomiczny danego państwa.
Źródła
oko.press: Czy imigracja zwiększa przestępczość? A jak myślicie?
Strategia migracyjna Polski na lata 2025-2030
oko.press: Demagogia czy realne zagrożenie? Jak wygląda przestępczość cudzoziemców w Polsce
PAH: Odpowiedzi na najczęściej wykorzystywane argumenty w kontekście migracji
Marie, Olivier, and Paolo Pinotti. 2024. Immigration and Crime: An International Perspective. Journal of Economic Perspectives 38 (1), 181–200.
Couttenier, M., Hatte, S., Thoenig, M., & Vlachos, S. 2024. Anti-muslim voting and media coverage of immigrant crimes. The Review of Economics and Statistics, 106(2), 576-585.
Ajzenman, Nicolás, Patricio Dominguez, and Raimundo Undurraga. 2023. Immigration, Crime, and Crime (Mis)Perceptions. American Economic Journal: Applied Economics 15 (4), 142–76.
The Migration Observatory, University of Oxford: Immigration and Crime: Evidence for the UK and Other Countries
Bell, B.2019. Crime and immigration, IZA World of Labor, Institute of Labor Economics (IZA).
Kraler, A, et. al. 2022. The Integration of Recent Migrants and Refugees: A Review of Research on Integration Policy Practices in the EU.
Ipsos: Perils of Perception, Prejudice and Conspiracy Theories
EMIC: 8 (pogłębionych) lekcji o migracjach
Grafika
Autorka: Ewa Hotloś, @htlos
Projekt współfinansowany w ramach polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej.
