15 stycznia w mediach społecznościowych pojawił się wpis przedstawiający rzekomy ślub dorosłego mężczyzny z dziewięciolatką. Do wydarzenia miało dojść w bliżej nieokreślonym miejscu na terenie Iraku. Wpis bardzo szybko uzyskał ponad milion wyświetleń. W różnych formach materiał ten pojawiał się także na Facebooku, Telegramie i Instagramie. Jak się jednak okazało, jest to klasyczny przykład fake newsa – choć nagranie rzeczywiście pochodzi z ceremonii ślubnej, to dziewczynka nie jest „panną młodą”, a siostrzenicą pana młodego. Samo zdarzenie miało natomiast miejsce w Libii, a nie w Iraku.
Zgodnie z irackim Prawem o Statusie Osobowym (Personal Status Law nr 188 z 1959 r. z późniejszymi zmianami) minimalny wiek uprawniający do zawarcia małżeństwa wynosi 18 lat zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet. Istnieje jednak istotny wyjątek, który pozwala na obniżenie tej granicy – sąd może zezwolić na ślub osoby w wieku co najmniej 15 lat, o ile wyrażą na to zgodę rodzice (lub prawni opiekunowie), a także jeśli sędzia uzna, że jest to uzasadnione (np. pod względem dojrzałości fizycznej i psychicznej).
W praktyce oznacza to, że formalnie najniższy dopuszczalny wiek wynosi 15 lat (pod warunkiem zgody rodziców i sądu), zaś standardowa, podstawowa granica wieku to 18 lat. W ostatnich latach pojawiały się w Iraku kontrowersyjne propozycje zmian prawa, które mogłyby jeszcze bardziej obniżyć wiek dopuszczający zawarcie małżeństwa (nawet do 9 lat), jednak tego typu projekty – tzw. projekt „Ja’fari Personal Status Law” – nie zostały uchwalone i nie obowiązują w irackim systemie prawnym.
Na omawianym nagraniu widać także tablice rejestracyjne, które nie pokrywają się ze wzorami tablic obowiązującymi w Iraku.
Co więcej, tureckojęzyczny portal Malumatfurus.org ustalił osoby bezpośrednio występujące na omawianym nagraniu. Dziewczynka na filmie nie jest panną młodą, a siostrzenicą libijskiego pana młodego, Mahmouda Hadira El-Warfali, towarzyszącą mu na jego ślubie. Portal She Checks przywołuje słowa fotografa, który nakręcił materiał. Ten potwierdził, że materiał został nagrany podczas imprezy rodzinnej w Libii, a dziecko widoczne na filmie nie było panną młodą, ale siostrzenicą mężczyzny. Zespół She Checks skontaktował się także bezpośrednio z Mahmoudem Hadirem El-Warfalim, który zaprzeczył fałszywym doniesieniom o ślubie z dziewięciolatką oraz podkreślił, że widoczna na nagraniu dziewczynka to jego siostrzenica:
Sytuacja kobiet w Iraku
Chociaż konstytucja Iraku gwarantuje kobietom formalną równość, w praktyce ich prawa są często łamane, a one same narażone na liczne formy dyskryminacji i przemocy. Sytuację pogarsza niestabilność polityczna oraz głęboko zakorzenione w społeczeństwie normy patriarchalne, sprzyjające ograniczaniu wolności i bezpieczeństwa kobiet. Brak odpowiednich mechanizmów ochrony prawnej w połączeniu z interpretacjami prawa religijnego potęguje zagrożenie, z jakim muszą się mierzyć.
Sytuacja prawna kobiet w Iraku ewoluowała w obliczu intensywnych przemian politycznych, społecznych i militarnych, które ukształtowały zarówno ład instytucjonalny, jak i wzorce relacji społecznych. Mimo że po obaleniu reżimu Saddama Husajna (2003) oraz przyjęciu konstytucji (2005) formalnie zagwarantowano równouprawnienie płci, realne wdrażanie tych przepisów wciąż utrudniają struktury patriarchalne, interpretacje prawa rodzinnego oparte na przepisach religijnych oraz niestabilna sytuacja polityczna potęgowana podziałami wyznaniowymi i wysokim poziomem przemocy.
Status kobiet oraz ich możliwości rozwoju zależą od miejsca zamieszkania (ośrodki miejskie kontra obszary wiejskie), pozycji społeczno-ekonomicznej oraz przynależności etniczno-religijnej. W miastach takich jak Bagdad czy Basra część kobiet dysponuje szerszym dostępem do edukacji i życia publicznego, podczas gdy w regionach wiejskich normy tradycyjne znacząco ograniczają ich aktywność społeczną. Dodatkowo kolejne kryzysy, w tym ekspansja tzw. Państwa Islamskiego (ISIS) w latach 2014–2017, zaostrzyły istniejące nierówności i wzmocniły kontrolę społeczną nad kobietami, utrudniając im pełne korzystanie z praw i uczestnictwo w życiu publicznym.
Śluby z małoletnimi w Iraku
Jednym z przejawów dyskryminacji i zagrożeń, którym nadal muszą stawiać czoła irackie kobiety, jest utrzymujące się przyzwolenie – motywowane m.in. normami religijnymi i kulturowymi – na zawieranie małżeństw z dziewczynkami w bardzo młodym wieku. Zjawisko to narusza podstawowe prawa człowieka i niesie ze sobą szereg negatywnych konsekwencji dla rozwoju psychofizycznego oraz społecznego młodych dziewcząt. Organizacje broniące praw człowieka wielokrotnie protestowały przeciwko tego typu praktykom, akcentując potrzebę wprowadzenia bardziej rygorystycznych przepisów prawnych i inicjatyw edukacyjnych, które pozwoliłyby zapobiec przedwczesnym i często wymuszonym zamążpójściom. Mimo sporadycznych prób reform zjawisko to pozostaje głęboko zakorzenione w wielu wspólnotach lokalnych, dodatkowo utrudniając kobietom korzystanie z gwarantowanych konstytucyjnie praw oraz możliwości pełnego rozwoju społecznego i osobistego.
We wtorek 21 stycznia 2025 roku iracki parlament uchwalił trzy nowe akty prawne, wśród których znalazły się poprawki do krajowego prawa o statusie osobistym, krytykowane przez część opinii publicznej jako potencjalnie umożliwiające legalizację małżeństw z nieletnimi. Nowelizacje te rozszerzają kompetencje islamskich sądów w zakresie spraw małżeńskich, rozwodowych oraz dziedziczenia, co zdaniem aktywistów narusza fundamentalne zasady prawa rodzinnego z 1959 roku. Wspomniane prawo, będące kamieniem milowym w dziedzinie ujednolicenia regulacji rodzinnych, zapewniało bowiem kobietom podstawowe gwarancje ochronne.
Zwolennicy nowelizacji, reprezentowani głównie przez konserwatywnych szyickich deputowanych, uzasadniają zmiany chęcią dostosowania przepisów do norm islamu i ograniczenia zachodnich wpływów na kulturę Iraku. Dotychczasowe prawo w większości sytuacji wskazywało 18 lat jako minimalny wiek zawarcia małżeństwa, natomiast nowe regulacje przewidują możliwość stosowania przez duchownych własnej interpretacji prawa religijnego. W efekcie niektórzy przedstawiciele nurtu ja’faryckiego mogą przyzwalać na małżeństwo dziewcząt w wieku wczesnonastoletnim, a nawet dziewięciu lat. Oprócz poprawek do prawa o statusie osobistym parlament przyjął także ustawę amnestyjną, uznawaną przez część społeczeństwa za sprzyjającą sunnickim więźniom oraz osobom podejrzewanym o korupcję, a także ustawę o zwrocie ziemi, mającą na celu regulację kurdyjskich roszczeń terytorialnych.
Podsumowanie
Analizowany materiał filmowy, sugerujący pewne drastyczne naruszenia, okazał się fake newsem, co potwierdziły niezależne źródła. Niemniej jednak nie zmienia to istoty problemu związanego z naruszaniem praw kobiet w Iraku. Nadal występują liczne przykłady praktyk i regulacji prawnych, które godzą w podstawowe wolności i bezpieczeństwo kobiet. Szczególnie niepokojące są sytuacje, w których patriarchalne normy społeczne i religijne znajdują odzwierciedlenie w przepisach dopuszczających wczesne małżeństwa, ograniczających dostęp do edukacji czy też zmniejszających ochronę przed przemocą domową. W konsekwencji, choć wspomniane wideo jest nieautentyczne, realne wyzwania w obszarze praw kobiet pozostają istotnym tematem debat międzynarodowych i działań organizacji zajmujących się ochroną praw człowieka.
Źródła
Human Rights Wtach: https://www.hrw.org/legacy/backgrounder/wrd/iraq-women.pdf
Malumatfurus.org: https://www.malumatfurus.org/9-yasinda-gelin/
She Checks: https://shechecks.net/%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A/1672/
Wilson Center: https://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/media/documents/article/iraqis_new_personal_status_jafari_law_is_sectarian.pdf
Research gate: https://www.researchgate.net/publication/333428821_Iraqi_License_Plate_Localization_and_Recognition_System_Using_Neural_Network
